| دفترچه

شبهه: در اسلام شهادت دو زن برابر یک مرد است! 

پاسخ:

بطور مختصر عرض می‌شود:

اولاً: بطور کلی شهادت جزو حقوق انسانی نیست بلکه جزو تکالیف هست و بین حق و تکلیف تفاوت هست و شهادت فرض کفایی است. (ر.ک: المغنی لابن قدامه، ج 10، ص 128)، بنابراین اگر از کسی طلب شهادت شود و استنکاف کند وی گناه‌کار می‌باشد. 

ثانیاً: مراتب شهادت برحسب «جنسیت» یا «ارزشمندی افراد» نیست بلکه بر اساس «موضوع» است؛ یعنی برای نوع‌های شهادت ما به موضوعیت شهادت نگاه می‌کنیم نه به جنس شهود که زن باشد یا مرد.! فتأمل!...

ثالثاً: شهادت انواعی دارد:

1- شهادت دو مرد. (بقره : 282).

2- شهادت دو زن و یک مرد. (بقره : 282).

3- شهادت یک مرد و یک زن. ( سوره نور: 6 - 9)، اگر مردی همسرش را متهم به زنا کند و یا بالعکس، زنی شوهرش را بدان متهم کند - و در این حالت شاهدی وجود نداشته باشد- خود مرد و زن باید در حضور قاضی بر یکدیگر شهادت دهند.

4- شهادت زن بدون مرد. (المغنی لابن قدامه، ج 10، ص 137؛ بدایة المجتهد لابن رشد، ج 4، ص 248)، در این خصوص حدیث صحیحی از پیامبراکرم (صلی الله علیه و سلم) در صحیح بخاری (ج 7، ص 10 ح 5104) روایت شده است. و عامر شعبی، ابراهیم نخعی و حسن بصری و ... بدان فتوا داده‌اند و این قول جمهور قریب به اتفاق علمای اسلام است. الله اعلم.

پروفسور ایرا ماروین لاپیدوس می‌گوید:

«آنچه که محمد را شخصیت بی‌نظیر تاریخ کرد و آنچه او را در جایگاه پیامبری نشاند، توانایی وی در انتقال بینش خود به اطرافیان بود؛ بدین‌سان مفاهیمی که از دیرباز برای همگان شناخته شده بود، غنایی تازه یافت و توانست زندگی دیگران را دگرگون کند، چنان که زندگی خود وی را نیز متحوّل کرده بود. این امر نه تنها از طریق موعظه مستقیم درباره‌ی خداوند، بلکه با متحول کردن زندگی خانوادگی و نهادهای مربوط به آن و با ارائه‌ی شعائر، آداب و رسوم اجتماعی و وفاداری سیاسی جدید میّسر شد. محمد پیامبری بود  که بینش دینی جدیدی را در کالبد یک جامعه‌ی کامل دمید.»

[تاریخ جوامع اسلامی از آغاز تا قرن هجدهم، ایرا ماروین لاپیدوس، ترجمه محمود رمضان زاده، (مشهد:بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ اول، 1376)، ص 75.]

خلیفه هارون الرشید فردی زندیق را زندانی کرد و دستور داد او را اعدام کنند. زندیق پرسید: چرا می خواهید من را بکشید؟ هارون گفت: چون می خواهم مخلوقات خدا از شر تو رها شوند. زندیق گفت: پس آن هزار حدیث را که من وضع کرده ام و به پیامبر نسبت داده ام را چه می کنی؛ بدان که یک حرف از آنها هم گفته پیامبر نیست. هارون بلافاصله گفت: به آن فکر نکن، چون فکر این را هم کرده ام. ابو_اسحاق فرازی و عبدالله بن مبارک آنها را مو شکافی کرده و حرف به حرف جدا می سازند.

منبع: تاریخ الخلفاء، جلال الدین السیوطی، صفحه ۲۹۳

فیلیپ آدلر « Philip Adler» در کتاب «تمدن‌های عالم» می‌گوید:

1«دانشگاه مخلوق مسلمانان است. قدیمی‌ترین دانشگاه دنیا که هنوز هم به منزله‌ی نهاد آموزش عالی فعالیت می‌کند دانشگاه قاهره است که روحانیان مسلمان در سده‌ی نهم میلادی / دوم هجری قمری آن را به عنوان حوزه‌ی مطالعات دینی پی ریزی کردند. مدت‌ها پیش از آنکه نام ارسطو و افلاطون به گوش مسیحیان غربی برسد، مسلمانان در خاورمیانه ارزش یافته‌های علمی یونان کلاسیک را تشخیص دادند و در حفظ و گسترش آن کوشیدند. طالبان فلسفه و علومِ متنوع دیگر در آکادمی‌های بغداد و سایر مراکز اسلامی گرد می‌آمدند و در تحریرات استادان یونانی مداقه و بحث می‌کردند. ... علمای اسلام عظمت فکری ارسطو را به اتباع مسیحی خود در اسپانیا منتقل کردند که به نوبه‌ی خود آن را در سده‌های دوازدهم و سیزدهم به سایر مسیحیان ساکن اروپا انتقال دادند. سهم مسلمانان در پیشرفت علم، گزینشی اما مهم بود. دنیای اسلام در زمینه‌ی علوم پزشکی از تمام جنبه‌های این علم در تمدن مغرب زمین بسیار جلوتر بود. مخصوصاً باید از داروسازی و فیزیولوژی و کالبدشناسی و بالاتر از همه در چشم پزشکی و علوم بصری به‌عنوان نقاط قوت طب اسلامی یاد کنیم. در زمینه‌ی جغرافیا نویسندگان عرب و ایرانی و سیاحان اطلاعات فراوانی درباره‌ی دنیای شناخته شده و دنیایی که تا آن زمان اطلاعاتی از آن در اختیار نبود، فراهم آوردند و در پیشرفت این علم سهم مهمی بازی کردند. مسلمانان در زمینه‌ی نجوم و احکام نجوم سنت‌های نظاره‌گری دقیق و میراث دانشمندان خاور نزدیک را قوت بخشیدند و گستراندند. در حوزه‌ی ریاضیات، نظام عددی هند باستان را بسط دادند و منطقی کردند و "ارقام عربی" را ساختند که هنوز هم کاربرد جهانی دارد؛ همچنین مفهوم جبر و نظام ده دهی را به دنیای غرب هدیه کردند. ابن سینا، طبیب و دانشمند عالیقدر، از برجسته‌ترین عالمان دنیای اسلام، در اروپای قرون وسطا صاحب منزلت بود؛ از زمره‌ی علمای دیگر در زمینه فلسفه باید از الکندی و  ابن رشد و در زمینه‌ی ابداعات جراحی و طب از زهراوی یاد کنیم.» [1]

2«طب اسلامی بسیار پیشرفته‌تر از روش‌های طبی در اروپای قرون وسطا بود؛ به رغم خصومت میان مسیحیت و اسلام، اطبای عرب مکرر برای تدریس به اروپا دعوت می‌شدند. پزشکان مسلمان خاصه در جراحی چشم و قطع اندام مهارت داشتند.»

پی‌نوشت‌ها

[1] تمدن‌های عالم، فیلیپ جی آدلر، ترجمه محمدحسین‌آریا، (تهران: امیر کبیر، چاپ دوم، 1387)، ج1، ص 235.

[2] منبع قبل، ج1، ص 235.

مردی از اهل شام که فردی نیرومند و دلیر نیز بود،گاه گاه نزد عمر بن خطّاب می رفت؛مدّتی خبری از وی نشد؛عمر احوالش را جویا شد؛آشنایان گفتند یا امیرالمؤمنین گرفتار شرابخواری گشته است! 

عمر کاتب خویش را فراخواند و فرمود بنویس:

"از عمر بن خطاب به فلان بن فلان!

سلام علیک

آفریدگار متعال را می ستایم که کسی جز او لیاقت خدایی ندارد،آمرزندهٔ گناه،توبەپذیر،سختگیر و نیرومند است و هیچ خدایی جز او شایستگی ندارد و بازگشت به سوی او خواهد بود:(غافِرِ الذّنبِ قابِلِ التّوبِ شدیدِ العِقابِ ذی الطَّولِ لا إله إلّا هو، إلیهِ المَصیر )!

سپس به یارانش فرمود دست به دعا بردارید و از الله متعال بخواهید که توفیق ترک گناه به برادرتان عنایت فرماید و توبەاش را بپذیرد! 

نامهٔ خلیفهٔ عادل که به دست آن شخص رسید،فوراً آن را خواند و مرتّباً عبارت "آمرزندهٔ گناه،توبەپذیر و سختگیر" را تکرار می کرد و با خود گفت:مرا از کیفرش بر حذر داشته و در عین حال وعدهٔ آمرزش نیز داده است! این را می گفت و می گریست و در نهایت،شرابخواری را ترک کرد و دیگر به سراغش نرفت!

خبر توبهٔ مرد شامی که به عمر فاروق رسید،خوشحال شد و گفت:

شما نیز همین طور رفتار کنید؛برادرتان که دچار لغزشی شد،او را راهنمایی کنید و به مسیر درست بازآورید و از الله بخواهید توفیق توبه را نصیبش گرداند و هیچ گاه شیطان را بر ضدّ برادرتان  یاری نکنید!

تفسیر ابن کثیر،ذیل آیه ۳ سوره غافر.

ابن خلدون(متوفّای 808ه.ق) در بیان تأثیر نوع نگرش و رفتار حاکمان در شکل دهی به فرهنگ عمومی،چنین گفته است:

فإنَّ المَلِکَ إذا کانَ قاهراً باطشاً بالعقوبات مُنَقِّباً عن٘ عَوراتِ النّاسِ و تعدیدِ ذُنوبِهم،شَمَلَهُمُ ال٘خَوفُ و الذُّلُّ و لاذوا مِنهُ بِال٘کَذِبِ و ال٘مَکرِ و الخَدیعةِ، فَتَخَلَّقوا بِها و فَسَدَت بصائرُهُم و أخلاقُهُم:

اگر حاکم زورگو و سرکوبگر و در جستجوی نقاط ضعف مردم باشد و برای مجازات آنان بهانەجویی پیش گیرد،ترس و زبونی آنان را فرا خواهد گرفت و در برابرش به دروغ و نیرنگ و تظاهر متوسّل خواهند گشت و تدریجاً به این حالت خو خواهند گرفت و منش و اخلاقشان تباه خواهد شد!

مقدّمه،شرح دکتر اسکندرانی،ص ۱۸۳.

برادران چلبی، دانشمندان عرصه هوافضا

دانشمند عثمانی حسن چلبی ملقب به لاگاری مخترع اولین موشک حامل انسان در سال 1633 میلادی است. جهانگرد معروف عثمانی به اسم اولیا چلبی در کتابش تحت عنوان سفر نامه می نویسد:

به هنگام مراسم شادی تولد دختر سلطان مراد چهارم، حسن چلبی بوسیله 60 کیلوگرم باروت، موشکی به طول 3.5 متر ساخت. وی سوار بر این موشک شد و دستیارش فتیله را آتش زد. وی به ارتفاع بیش از 275 متر در آسمان بالا رفت و سپس بوسیله بالهایی که از قبل مهیا کرده بود، در ساحل نزدیک قصر سلطان فرود امد. سلطان مراد چهارم نیز میان انبوه جمعیت وی را تشویق کرد و هدایا و مقاماتی به وی اعطا کرد.

منبع:

https://en.wikipedia.org/wiki/Lag%C3%A2ri_Hasan_%C3%87elebi

دانشمند عثمانی احمد چلبی معروف به هزار فن (1609-1640 میلادی) توانست در سال 1632 میلادی طولانی ترین پرواز خود را انجام دهد. وی از فراز برج  گالاتا پروازش را آغاز کرد و پس از طی 3358 متر، از تنگه بوسفور عبور کرد و در منطقه اسکودار فرود آمد. او قبل از این نیز 9 دفعه دیگر پروازهای کوتاه تری انجام داده بود. این واقعه در سفرنامه اولیا چلبی ثبت شده است و در دوران سلطنت مراد چهارم رخ داده است. وی به پاس تلاش هایش از طرف سلطان مورد تقدیر قرار گرفت.

https://en.wikipedia.org/wiki/Hez%C3%A2rfen_Ahmed_%C3%87elebi

پیامبر ﷺ :

«اُنْصُرْ أَخَاکَ ظَالِمًا أَوْ مَظْلُومًا»

«برادرت را چه مظلوم باشد و چه ظالم، یاری ‌کن.»

اصحاب گفتند: ای رسول الله! کمک به مظلوم روشن است ولی چگونه به ظالم کمک کنیم؟!

پیامبر ﷺ فرمود:

«تَحجُزُهُ عَنِْ الظُّلْمِ؛ فَذَلکَ نَصْرُکَ إِیَّاهُ»:

«دست او را  بگیرید و از ظلم کردن باز دارید؛این پشتیبانی تان از اوست»! 

[مُتـّفَقٌ علیه]

 بخاری(۶۵۹۲) ، مسلم (۲۵۸۴)

وصیت عمر فاروق به فرزندش عبدالله(رضی الله عنهما):

«فَإنّ مَنِ اتّقَی اللهَ وَقاهُ و مَنِ اتّکلَ علیهِ کَفاهُ و مَن٘ شَکَرَ لَهُ زادَهُ و مَن٘ أقرَضَهُ جَزاهُ؛فَاج٘عَلِ التّقوی عمارةَ قلبِکَ و جلاءَ بَصَرِکَ؛فإنّه لا عملَ لمَن لا نیّةَ لهُ و لا خیرَ لِمَن٘ لا خشیةَ لهُ و لا جدیدَ لِمَن٘ لا خَلَقَ لهُ».

«بی گمان هر که رضایت الله متعال را پاس بدارد،او را پاس خواهد داشت و هر کس به او پشت ببندد برایش کافی است و هر که سپاس او را به جای آورد،نعماتش را افزون تر خواهد ساخت و هر کس به او وام دهد،پاداشش را خواهد داد؛پس پرهیزکاری و خداترسی را به آبادی درون و درخشندگی چشمانت بگمار و بدان عمل عاری از نیّت پوچ است و شخص عاری از خداترسی هیچ است و آن که سابقه و اندوختەای نداشته باشد،آیندەای نیز نخواهد داشت».

ابن عبد ربّه،العقد الفرید،ج ۳ ص ۱۱۴

در فرمودەای حکیمانه از پیامبر صلی الله علیه وسلم  آمده است:«اَلحیاءُ لایَأتی إلّا بِخَیر» یعنی حیا همواره سودبخش است و حاصلی جز خیر ندارد؛در عمل امّا،می بینیم که حیا احیاناً زیانبخش و عامل از دست دادن برخی فرصت ها(مانند طرح سؤال،اظهار نظر،ارائه موفّق دستاوردها و...) و مانع دستیابی به حقوق و سبب ترک پارەای فضائل همچون امر به معروف و نهی از منکر است؛دقّت در این باره نشان می دهد که آن چه زیان بخش و فرصت سوز است، شرمگینی و کمرویی است کە نباید آن را حیا نامید؛ هم چنان که علّامه ابن صلاح شهرزوری نیز گفتەاند:

"موانع شکوفایی همانند فقر خودباوری و زبونی را که عرفاً و در محاورات روزمره حیا نامیده می شود،در واقع حیا نیست بلکه شِبهِ حیاست؛حیای راستین، خویی است که آدمی را به پرهیز از زشتی ها وا می دارد و از کوتاهی در ادای حقّ صاحبان حق باز می دارد"!

امام نَوَوی،شرح صحیح مسلم، ج ۲ ص ۵و۶

"لَیسَ العاقلُ الَّذی یَحتالُ لِل٘أَمرِ إذا وَقَعَ فیهِ؛و لکنَّهُ الّذی یَحتالُ لِئَلّا یَقَعَ" 

خردمند کسی نیست که وقتی گرفتار مشکلی شد برایش چارەاندیشی کند؛بلکه کسی است که چارەاندیشی و برنامەریزی می کند که گرفتار مشکل نشود!

عُمَر بن خطاب رَضِیَ اللهُ عَنهُ

بَلاذُری،أنساب الأشراف، ۳۷۰/۱۰

یک بار جرّاح بن عبدالله والی خراسان به خلیفهٔ وقت،عمر بن عبدالعزیز  رَحِمَهُ الله، نامەای نوشت و ضمن گزارش نافرمانی خراسانیان، درخواست مجوّز سرکوب کرد و گفت:

"إنّ أهلَ خراسانَ قومُٗ ساءت٘ رعیتهم، و إنّه لا یُصلِحُهُم٘ إلّا السّیفُ والسَّوطُ، فإن٘ رأى أمیرُ المؤمنین أن٘ یَأذَنَ لي في ذلك":

ساکنان خراسان مردمانی نافرمان و بی انضباط هستند و سر به راه نمی شوند مگر با شمشیر و شلّاق!اگر امیرالمؤمنین صلاح بدانند رخصت سرکوب می خواهم!

عمر در پاسخ نوشت:

 " أمّا بعد، فقد بلغني کتابُك تذکر أن أهل خراسان قد ساءت رعیتهم، وأنه لا یصلحهم إلا السیف والسوط، فقد کذبت، بل یصلحهم العدل والحق، فابسط ذلك فیهم، والسلام":

نامەای از تو به من رسید مبنی بر این که خراسانیان مردمانی نافرمان اند و سر به راه نخواهند شد مگر با شمشیر و شلّاق!

بی گمان دروغ می گویی؛چرا که مراعات حق و عدالت،آنان را به راه خواهد آورد؛ پس این را در میانشان بگستران! 

والسّلام!

________________________________

سیوطی،تاریخ الخلفاء ،ج ۱،ص ۱۸۱

امام ابن کثیر دمشقی شافعی:

لا اله الا الله گر چه در ظاهر، خبر از یکتایی الله است،اما مفهوم امری و معنای  طلب و درخواست دارد و بدین معناست که خدایی و الاهیت را یکپارچه به او اختصاص دهید و آن را برایش پالوده و پیراسته سازید!

تفسیر القرآن العظیم، ذیل آیه ۱۳ تغابن

نامه عمر فاروق به ابو موسی اشعری رَضِیَ اللهُ عَنهُما :

 مردم طبیعتاً  نوعی بدبینی به حاکمانشان دارند؛به الله پناه می برم از این که من و تو هدف یک آشوب کور و ناپیدا یا کینهٔ پنهان قرار گیریم؛پس حدود را حتّی در لحظەای مانده از روز،اجرا کن و هر گاه کاری برایت پیش آمد که بُعدی دنیایی و بعدی اخروی داشت،بُعد الهی و معنوی را ترجیح بده که دنیا گذرا و آخرت پایاست؛بزهکاران را بترسان و آنان را پراکنده کن؛بیماران مسلمین را عیادت کن و در تشییع جنازەها مشارکت کن و درِ سرایت را بگشای و خودت شخصاً به امورشان بپرداز که تو یکی از آنان هستی با این تفاوت که مسئولیت تو را سنگین تر ساخته است؛ شنیدەام که سبک زندگی و نوع پوشاک و غذا و مَرکب تو و خانوادەات از عموم مسلمین متفاوت است؛ هشدار ای بندهٔ الله که مانند چهارپایی نباشی که گذارش به علفزاری پر رونق افتاده و بی خبر از خطر چاقی،دغدغەای جز آب و علف و چاق و چله کردنِ خود ندارد و بِدان که وقتی حکّام و مدیران منحرف شدند تودەها نیز منحرف می شوند و بدترین حاکمان، کسی است که مردم به واسطهٔ او منحرف و تباه شوند!

منبع:دینوری،المجالسة و جواهر العلم

امام ابوعبدالله محمد قُرطُبی (متوفّای ۶۷۱ق) مفسّر مشهور:

"کُلُّ مَن صَدَّ عـَن سبیلِ اللهِ و اُطیعَ فی معصیةِ اللهِ، فَهُــوَ شیطانُٗ للإنسانِ "

هر شخصی که مانع راه الله شود یا در موارد خلاف فرمان آفریدگار اطاعت گردد،برای انسان ها یک شیطان است!

تفسیر قرطبی،ذیل آیه ۳۱ فرقان.

خانم کارن آرمسترانگ (Karen Armstrong) می‌گوید: 

«اگر ما محمد را از همان دیدگاهی که چهره‌های بزرگ تاریخی را می‌نگریم ببینیم، به راحتی به این باور خواهیم رسید که او بزرگ‌ترین نابغه‌ی طول تاریخ بشر بوده است.»

[محمد، زندگی‌نامه پیامبر اسلام، کارن آرمسترانگ، ترجمه کیانوش حشمتی، (تهران: انتشارات حکمت،1383)، ص 63.]

ویل دورانت در  کتاب «تاریخ تمدن» می‌گوید:

«اگر بزرگی را به میزان اثر مرد بزرگ در مردمان بسنجیم، باید بگوییم؛ محمد از بزرگ‌ترین بزرگان تاریخ است.»

[تاریخ تمدن، ویل دورانت، ترجمه احمد آرام و دیگران، (تهران: اقبال، فرانکلین، 1337)، ج 4، ص 222]

در مقاله ای در سایت «مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری آمریکا» تحت عنوان «اسلام چگونه پزشکی را متحول کرد» می‌خوانیم:

علاوه بر یادگیری و انتشار علوم سایر فرهنگ‌ها، دانشمندان مسلمان اکتشافات و ابداعات زیادی در زمینه‌های ریاضی، نجوم، شیمی، کشاورزی، معماری، متالوژی (علم استخراج و شناخت و فناوری کار با فلزات) و نساجی داشته‌اند.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1322233/

خدمت‌رسانی پیامبراکرم (صلی الله علیه و سلم) نسبت به خانواده

یکی از مصادیق بارز  الگوپذیری پیامبراکرم(صلی الله علیه و سلم) در سلوک و رفتار با خانواده، خدمت رسانی در خانه به اهل و عیال است. و این یک مبنا و اصل است که مسلمانان خصوصاً مردان نسبت به امور خانه در تعامل با همسرانشان باید مراعات کنند و در انجام امورخانه اعم از نظافتی، پخت و پز و شست و شو و سایر کارهای این چنینی، همه را به دوش همسرانشان واگذار نکنند و بسان کارگر با آنها رفتار نشود چرا که بخش اعظم این امور جزو وظایف اصلی همسر نیست بلکه مردان نیز در آنها شریک هستند. الگوی ما رسول الله(صلی الله علیه و سلم) است و اگر مردی امور خانه را انجام داد نباید به چشم زن ذلیلی به او نگاه کرد بلکه این اوج صواب در  عمل خانه است و تبعیت از پیامبر رحمت می‌باشد و جزو خیریت و افضلیتی است که آن‌حضرت بدان سفارش و تأکید نموده است.

الگوپذیری پیامبر(صلی الله علیه و سلم)  در خانه دو بُعد دارد: ۱. نظری. ۲. عملی.

۱. جانب نظری

 پیامبراکرم (صلی الله علیه و سلم) فرمودند: 

«خیرکم خیرکم لأهله، وأنا خیرکم لأهلی»، یعنی: «بهترین شما کسى است که براى خانواده‌خود بهتر است، و من از همه شما براى خانواده خود بهترم.»[۱]

۲. جانب عملی

چیزی که از روایات از رفتار پیامبراکرم(صلی الله علیه و سلم) وارد شده، این است که آن‌حضرت کارهای شخصی خود را در منزل و حتی در بیرون از خانه انجام می‌داد و این کارهای شخصی را به دیگری واگذار نمی‌کرد بلکه خود را سزاوارتر به انجام آن می‌دانست و هم‌چنین بخشی از وقت خود را در اختیار خانواده و مردم اختصاص می‌داد. در روایات آمده است که رسول الله(صلی الله علیه و سلم)، شتر را علف می‌داد، و پای آن را می‌بست، خانه را جاروب می‌کرد، گوسفند را می‌دوشید، کفش خود را می‌دوخت، پینه جامه و لباسش را وصله می‌کرد، با خدمتکارش غذا می‌خورد و هرگاه خدمتکارش خسته می‌شد، آرد کردن گندم را خودش برعهده می‌گرفت، چیزهای[ضروری] را از بازار می‌خرید، و شرم و حیاء مانع آن نمی‌شد که آن را روی دست خویش بیاندازد و یا آن را در گوشه‌ی لباسش بدهد و به سوی اهل و عیالش حمل کند. [۲] 

از سیده عایشه پرسیده شد، پیامبر(صلی الله علیه و سلم) در خانه  چه کاری انجام می‌داد؟  سیده عایشه در پاسخ فرمود: «کان یکون فی مهنة أهله - تعنی خدمة أهله»، یعنی: «در خدمت خانواده‌اش بود.» [۳]

در حدیثی دیگر وارد است که سیده عایشه فرمود: «ما یصنع أحدکم فی بیته، یخصف النعل، ویرقع الثوب، ویخیط»، یعنی: «چیزی که هریک از شما در خانه‌اش انجام می‌دهد، کفش خود  را می‌دوخت، پینه‌های جامه‌اش را درست می‌کرد و خیاطی می‌کرد.» [۴] در حدیث دیگر نیز آمده که «گوسفند می‌دوشید و جامه‌اش را پاک می‌کرد (می‌شست) و به [شکل ظاهری] خودش می‌رسید.»[۵]

پی‌نوشت‌ها:

[۱] سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۶۳۶ ح ۱۹۷۷؛ صحیح ابن حبان، ج ۹، ص ۴۹۱ ح ۴۱۸۶ - حدیث صحیح.

[۲] ر.ک: إحیاء علوم الدین – أبوحامد الغزالی، ج۳، ص ۳۵۶.

[۳] صحیح البخاری، ج ۱، ص ۱۳۶ ح ۶۷۶.

[۴] الأدب المفرد للبخاری، ص ۱۹۰ ح ۵۴۰؛ شعب الإیمان للبیهقی، ج۱۰، ص ۴۸۶ ح ۷۸۴۵؛ مسند أبی یعلی الموصلی، ج۸، ص ۲۸۷ ح ۴۸۷۶ - حدیث صحیح.

[۵] ر.ک: صحیح ابن حبان، ج۱۲، ص ۴۸۸ ح ۵۶۷۵: «کان یفلی ثوبه، ویحلب شاته، ویخدم نفسه»- حدیث صحیح.