| دفترچه

وهب بن منبه رحمه الله فرمود:

«ایمان عریان است، و لباسش تقوا و پرهیزکاریست، وزینتش حیاست، و مالش عفت است».

قال وهب بن منبّه: «الإیمان عریان، ولباسه التّقوى، وزینته الحیاء، وماله العفّة».

 ‏«مکارم الأخلاق لابن أبی الدنیا» ۲۱

از مکحول (فقیه شام) نقل شده که فرمود:

«چهار چیز در هرکس باشد به نفعش خواهد بود، و سه‌ خصلت‌ است‌ که‌ هر کس‌ آنها را داشته‌ باشد، بر علیه‌ خودش هستند.

چهار چیزی که به سود اوست:

۱.شُکر

۲.و ایمان

۳.و دعاء

۴.و استغفار است.

الله متعال می‌فرماید: «مَّا یَفْعَلُ اللّهُ بِعَذَابِکُمْ إِن شَکَرْتُمْ وَآمَنتُمْ» «الله چه نیازى به مجازات شما دارد اگر شکرگزارى کنید و ایمان آورید؟» و می‌فرماید: «وَمَا کَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» «و تا استغفار مى‏کنند، الله عذابشان نمى‏کند» و می‌فرماید: «مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ» «اگر دعاى شما نباشد پروردگارم براى شما ارج و بهائی قائل نیست».

و اما سه چیزی که بر ضرر خودش است:

۱.نیرنگ

۲.و تجاوز

۳.و عهد شکنی است.

الله متعال می‌فرماید: «فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَى نَفْسِهِ» «پس هر کس پیمان‏شکنى کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است» و می‌فرماید: «وَلَا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ» «و نیرنگ بد تنها دامان صاحبانش را می ‏گیرد» و می‌فرماید: «إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلَى أَنفُسِکُم» «سرکشی‌ شما فقط به‌ زیان‌ خود شماست‌«.

عن العلاء بن الحارث، عن مکحول، قال: «أربع من کن فیه کن له، وثلاث من کن فیه کن علیه. فأما الأربع اللاتی له، فالشکر، والإیمان والدعاء، والاستغفار، قال الله تعالى: «مَّا یَفْعَلُ اللّهُ بِعَذَابِکُمْ إِن شَکَرْتُمْ وَآمَنتُمْ» وقال: «وَمَا کَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» وقال: «مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ» . وأما الثلاث اللاتی علیه، فالمکر، والبغی، والنکث، قال الله تعالى: «فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَى نَفْسِهِ» وقال: «وَلَا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ» وقال: «إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلَى أَنفُسِکُم»».

«حلیة الأولیاء» حافظ أبو نعیم اصفهانی.‏

محمد بن عجلان رحمه الله فرمودند:

«سخن و کلام (مفید) تنها چهار تا هستند:

۱.اینکه ذکر الله کنی

۲.و قرآن قرائت کنی

۳.و از علمی سوال کنی که بتوانی آنرا به دیگران برسانی

۴.و درباره چیزی سخن بگویی که برای دنیایت مفید باشد».

 قال محمد بن عجلان رحمه الله: «إنما الکلام أربعة: أن تذکر الله، وتقرأ القرآن، وتسأل ‏عن علم فتخبر به، أو تکلم فیما یعنیک من أمر دنیاک».

‏«جامع العلوم والحکم» (ص : ۱۴۴)‏.‏

احمد بن خالد از پدرش نقل می‌کند که گفت:

«کمترین نفع سکوت، سلامت است، و کمترین ضرر سخن گفتن پشیمانی است، و سکوت در چیزی که سودی ندارد از کمال حکمت است».

 أخرج ابن باکویه، عن أحمد بن خالد عن أبیه؛ قال: «أدنى نفع الصّمت السّلامة، وأدنى ضرر (المنطق) النّدامة. والصّمت عمّا لا یعنی من أبلغ الحکم».

‏«حسن السمت» (۳۲).‏

 از وهب بن منبه نقل است که فرمود:

«پزشکان متفق هستند که رأس سلامت، پرهیز و خودداری کردن است، و حکماء نیز متفقند که رأس حکمت؛ سکوت است».

عن وهب بن منبّه قال: «أجمعت الأطبّاء (على) أنّ رأس الطّبّ الحمیة، وأجمعت (الحکماء) أنّ رأس الحکمة الصّمت».

«حسن السمت فی الصمت» للسیوطی (ص : ۲۴).‏

از حصین بن عبدالرحمن روایت شده که میمون بن مهران فرمود:

«چهار چیز هستند که نباید در مورد آنها (زیاد) تکلم (و سخن پراکنی) کرد (زیرا ممکن است به ناحق گویی و بیراهه برسد):

۱.علی رضی الله عنه

۲.و عثمان رضی الله عنه

۳ و ۴.قضاء و قدر، و نجوم (یکی از ابزارهای سحر و کهانت و طالع بینی)».

عن حصین بن عبد الرحمن، عن میمون، قال: «أربع لا تکلم فیهن: علی وعثمان والقدر والنجوم».

‏«حلیة الأولیاء» حافظ أبو نعیم اصفهانی.‏

امام ابن رجب رحمه الله فرمودند: یکی از علمای پیشین فرموده:

«در روز قیامت تمام لحظه های عمر انسان بر او عرضه خواهد شد، و هر لحظه ای که در آن ذکر و یاد الله متعال را نکرده بخاطر آن در حسرت خواهد بود».

«یعرض على ابن آدم یوم القیامة ساعات عمره، فکل ساعة لم یذکر ‏الله فیها تتقطع نفسه علیها حسرات».

 ‏«جامع العلوم والحکم» (ص : ۱۴۴).‏

امام حسن بصری فرمودند:

«تا می‌توانید در خانه هایتان و در وقت سختی و بلایا و در راه و در کوچه و بازار و در مجالس خود و هرجایی که بودید زیاد استغفار کنید، چرا که شما نمی‌دانید چه وقت مغفرت الهی نازل می‌شود».

 قال الحسن رحمه الله: «أکثروا من الاستغفار فی بیوتکم وعلى موائدکم وفی طرقکم وفی أسواقکم وفی مجالسکم وأینما کنتم؛ فإنکم ما تدرون متى تنزل المغفرة».

‏«جامع العلوم والحکم» (ص : ۴۱۲).‏

به امام حسن بصری رحمه الله گفته شد:

بعضی از مردم می‌گویند که هرکس بگوید « لا إله إلا الله» وارد بهشت می‌شود

ایشان فرمودند: « (آری) هرکس بگوید لا إله إلا الله به شرطی که حق آنرا اداء کند و فرضش را بجای آورد داخل بهشت خواهد شد».

قیل للحسن رحمه الله: إن ناساً یقولون: من قال لا إله إلا الله دخل الجنة، فقال:  «من قال لا إله إلا الله فأدى حقها وفرضها دخل الجنة».

 ‏«جامع العلوم والحکم» (ص : ۲۲۴).‏

عبدالله بن مبارک رحمه الله فرمود:

«گاهی عملی هرچند کوچک است اما نیت (شخص) آنرا بزرگ می‌کند، و گاهی عملی هرچند بزرگ است اما نیت آنرا کوچک می‌گرداند». ‏

قال ابن المبارک رحمه الله: «رب عمل صغیر تعظمه النیة، ورب عمل کبیر تصغره النیة».

«جامع العلوم والحکم» (ص : ۱۶)‏.‏

مطرف بن عبدالله رحمه الله فرمود:

«اصلاح قلب با اصلاح عمل روی می‌دهد، و اصلاح عمل نیز با اصلاح و نیک ساختن نیت روی می‌دهد».

قال مطرف بن عبد الله رحمه الله: «صلاح القلب بصلاح العمل، وصلاح العمل بصلاح النیة».

‏«جامع العلوم والحکم» (ص : ۱۶).‏

ابوعبدالله نباجی رحمه الله:

«پنج خصلت هستند که عمل توسط آنها کامل ( و مقبول) می‌شود:

۱.ایمان به شناخت الله عزوجل

۲.شناخت حق

۳.اخلاص عمل برای الله

۴.انجام دادن عمل بر طبق سنت نبوی

۵.خوردن مال حلال

هرگاه یکی از اینها نباشد عمل پذیرفته نمی‌شود».

قال أبو عبد الله النباجی الزاهد رحمه الله: «خمس خصال بها تمام العمل: الإیمان بمعرفة الله عز وجل، ومعرفة الحق، وإخلاص العمل لله، والعمل على السنة، وأکل الحلال، فإن فقدت واحدة لم یرتفع العمل».

‏«جامع العلوم والحکم» (ص : ۱۰۹).‏

ابو سلیمان دارانی رحمه الله فرمود:

«هرکس گمانش را نسبت به الله نیک گرداند و حسن ظن داشته باشد ولی از الله نترسد، او فریب خورده است».

أحمد بن أبی الحواری قال: سمعت أبا سلیمان الدارانی یقول: «من حسن ظنه بالله عز وجل ثم لا یخاف الله فهو مخدوع».

‏«صفة الصفوة» (ص : ۴۶۸).‏

ابوسلیمان دارانی رحمه الله فرمود:

«به زُهد و تقوای هیچکسی شهادت مده! چرا که زهد در قلب است (و ما از آن بی اطلاعیم)».

قال أبو سلیمان رحمه الله: «لا تشهد لأحد بالزهد؛ فإن الزهد فی القلب».

‏«جامع العلوم والحکم» (ص : ۳۰۷).‏

ابو سلیمان دارانی رحمه الله فرمود:

«علمای عراق درباره تعریف زُهد اختلاف کرده اند: بعضی گفته اند: زهد با ترک مردم (و دنیا) حاصل می‌شود، و بعضی گفته اند: زهد با ترک شهوات بدست می‌آید، و بعضی دیگر گفته اند: زهد در ترک سیر شدن از غذا است، و هرکدام از این معانی به هم نزدیکند، و بنظر من زهد یعنی ترک هرآنچیزی که تو را از الله عزوجل غافل می‌کند».

قال أبو سلیمان الدارانی رحمه الله: «اختلفوا علینا فی الزهد بالعراق؛ فمنهم من قال: الزهد فی ترک لقاء الناس، ومنهم من قال: فی ترک الشهوات ومنهم من قال: فی ترک الشبع، وکل منهم قریب بعضه من بعض، قال: وأنا أذهب إلى أن الزهد فی ترک ما یشغلک عن الله عز وجل».

«جامع العلوم والحکم» (ص : ۳۱۰).‏

ابراهیم بن ادهم رحمه الله فرمودند:

«زُهد سه نوع است: زهدی که فرض است، و زهدی که فضل است، و زهدی که مایه سلامت است؛ زهد فرض یعنی دوری از حرام، و زهد فضل یعنی بی رغبتی نسبت به حلال، و زهد سلامت یعنی پرهیز از شبهات».

قال إبراهیم بن أدهم رحمه الله: «الزهد ثلاثة أصناف: فزهد فرض، وزهد فضل، وزهد سلامة؛ فأما الزهد الفرض فالزهد فی الحرام، والزهد الفضل الزهد فی الحلال، والزهد السلامة الزهد فی الشبهات».

‏«جامع العلوم والحکم» (ص : ۳۱۰).‏

امام حسن بصری رحمه الله فرمودند:

«با اوامر الله مخالفت نکنید، چرا که مخالفت از امر وی موجب آبادانی دنیا است، ولی الله متعال (مخالفت با خود را) با ویران ساختن آن جبران می‌کند».

عن أبی قیس، عن الحسن، قال: «لا تخالفوا الله عن أمره فإن خلافاً عن أمره عمران دار قضى الله علیها بالخراب».

«الحلیة الأولیاء» أبی نعیم اصفهانی.‏

یحیی بن معاذ رحمه الله فرمود:

«کسی که ادعای محبت الله را داشته باشد اما حدودات او را رعایت نکند، در ادعایش صادق نیست».

قال یحیى بن معاذ رحمه الله: «لیس بصادق من ادعى محبة الله ولم یحفظ حدوده».

 ‏«جامع العلوم والحکم» (ص : ‏‏۸۶)‏.‏

انس رضی الله عنه فرمود:

«اصحاب پیامبر صلی الله علیه وسلم هرگاه همدیگر را ملاقات می‌کردند با هم مصافحه می‌کردند، و هرگاه از سفر باز می‌گشتند معانقه می‌کردند».

عن أنس رضی اللّه عنه قال: «کان أصحاب النّبیّ صلّى اللّه علیه وسلّم إذا تلاقوا تصافحوا، وإذا قدموا من سفر تعانقوا».

هیثمی (۸/ ۳۶) گفته: طبرانی در معجم الأوسط روایت کرده و رجال سند آن رجال صحیحی هستند.‏

مصافحه: دست دادن.

معانقه: در آغوش گرفتن، به گردن هم دست درآوردن.