| دفترچه

# خط ـ نوشته

تلفن همراهتون رو ساده، و اون رو هم حتماً سعی کنید بدون دوربین باشه؛ ساده‌ترین شکل ممکن.

خوب نیست؟ هم آنتن‌دهی خوبی دارن، هم به نسبت گوشی‌های هوشمند خیلی سبک‌تر هستن، هم نگهداری شارژ باتری بالایی دارند، و هم اینکه ذهنت رو مثل گوشی‌های هوشمند شلوغ و آشفته نمی‌کنن؛ و هم خیلی (اگرچه نه ۱۰۰ درصد) خیالت بابت حریم خصوصیت راحت‌تره.

فکرشو بکن: این گوشی‌های هوشمند، در جاسوسی هم هوشمند هستند. جدیداً طوری طراحی شدند که حتی نمی‌تونی باتری‌شو جدا کنی؛ دوربین پشت رو اگر به طریقی بپوشونی، دوربین جلو و سلفی طوری طراحی شده که امکان پوشوندنش نیست (یعنی همیشه در معرض تهدید هستی).

اینترنت هم که به تمام اطلاعاتت دسترسی می‌ده؛ از مخاطبین که فقط یک شماره تلفن به همراه نام و نام خانوادگی و گاهی هم اشاره‌ای به شغل یا… درش وجود داره (و به خودیِ خود اطلاعات ارزشمندیه)، گرفته تا گالری (یعنی تمام تصاویر و ویدیوهای شخصی و غیرشخصی)، دسترسی به میکروفون و… که عملاً نیازی به تعقیب و مراقبت از جانب کسی دیگه نیست و یا از تو جاسوسی کردن رو میسر می‌کنه، یا عامل تجسس شدن تو رو…
و تو دلت به این خوشه که (به طور مثال در دستگاه‌های آندرویدی)، فروشگاه گوگل پلی استور به‌صورت خودکار نرم‌افزارهای مشکوک رو اجازه نصب نمی‌ده، یا اینکه خیلی حرفه‌ای هستی و بلدی از طریق نشست‌های فعال، بدونی گوشیت هک شده یا…

دست بالای دست بسیاره؛ و اگه می‌تونی از این وسیله به اصطلاح هوشمند فاصله بگیری، می‌بینی که چقدر آسوده‌تری.

اگر هم نه (که دوست هم ندارم این «اگر» رو که جوری توجیه کردنه بکار ببرم)، سعی کن همیشه به چشم یه تهدید بهش نگاه کنی. هرجایی (به ویژه حریم خصوصیت، اتاق خواب، حمام و…) با خودت نبرش. اگه اصرار به استفاده کردن از سوشیال مدیا داری، نهایت تلاشتو بکن که از اینستاگرام و تیک تاک حتما دور باشی و حتی‌الامکان از برنامه‌های جایگزین بهتر، که بیشتر روی محتوای متنی متمرکزن، استفاده کنی.

مخلص کلام: خیلی مراقب باش، برادر من، خصوصاً شما خواهر بزرگوارم.

لزوماً هم به دید یک تهدید سیاسی به موضوعاتی که بالا گفتم نگاه نکن. حریم تو که ایمان، آرامش، آبرو و حرمت‌های تو رو شامل میشه، خیلی خیلی مهم‌تره.

بعضی ریسک‌ها نه سنگین، که مهلک هستن و غیرقابل جبران.

آیا می‌دانستیم پاول دوروف، مالک تلگرام ـ همان رسانه‌ای که هر روزه ما از آن استفاده می‌کنیم ـ اصلاً موبایل ندارد؟! این حقیقت شگفت‌آور، از زبان کسی بیان می‌شود که خود در قلب دنیای فناوری ایستاده و بهتر از بسیاری از ما سازوکار آن را می‌شناسد.

این موضوع، به‌ویژه برای پدران و مادرانی که دغدغه‌ی آینده‌ی فرزندشان را دارند، می‌تواند تلنگری جدی باشد. اگر نمی‌خواهیم فرزندان‌مان از دنیای مدرن و ابزارهای روز عقب بمانند، و از سوی دیگر توان مالی فراهم است، چرا به‌جای سپردن یک گوشی هوشمند ـ وسیله‌ای که به‌راستی می‌تواند اعتیادآور باشد و حتی تا خصوصی‌ترین مکان‌ها همراه فرزند بیاید و حریم او را به خطر اندازد ـ یک تلفن ساده و بدون امکانات اضافی در اختیارشان نگذاریم؟ تلفنی که فقط برای تماس باشد؛ و در کنارش یک لپ‌تاپ یا تبلت، هرچند معمولی، تا هم ابزار یادگیری و مطالعه باشد و هم فرصتی برای بهره‌مندی درست از اینترنت و نرم‌افزارهای آموزشی. اگر بر روی این وسیله نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای نصب شود، چه بهتر؛ آینده‌ای سالم‌تر و سازنده‌تر پیش رویشان خواهد بود.

البته هیچ‌یک از این‌ها جایگزین مسئولیت والدین نمی‌شود. فرزند، جگرگوشه و تپش قلب پدر و مادر است؛ و مراقبت، هدایت و نظارت، همچنان وظیفه‌ای دائمی خواهد بود. فراموش نکنیم ابزاری که در دست می‌گیرد، نقشی اساسی در شکل‌گیری شخصیت و آینده‌ی او دارد.

از همین رو، شنیدن روایت مستقیم پاول دوروف درباره تجربه‌ی زندگی بدون موبایل، نه‌تنها جالب، که آموزنده است.

در ادامه، گفت‌وگوی او با تاکر کارلسون را می‌خوانید:

"TUCKER CARLSON: Where’s your phone? You didn’t leave it out?
PAVEL DUROV: I don’t use a phone. I haven’t used the phone for a year almost. I find it.
TUCKER CARLSON: France took it.
PAVEL DUROV: Oh, France took it. But even before it took it, I wasn’t using my phone. I didn’t have a SIM card in the phone. I just used it to test Telegram, the app. Because we have constant product updates, I have to test it at least twice a week. But I’m not a user of a phone.
TUCKER CARLSON: So I just want to say again, you’re an engineer too. I mean, you’re not like a marketing guy. You’re like a build the App guy. So you understand the technology.
PAVEL DUROV: Yes.

TUCKER CARLSON: Because you built it.

PAVEL DUROV: Yes.

TUCKER CARLSON: So you’re coming from a highly informed perspective when you make technology choices. Is that fair?

PAVEL DUROV: You could say so, yeah.

TUCKER CARLSON: One of the most informed probably in the world. And you don’t have a phone. What is that like, why don’t you have a phone?

PAVEL DUROV: Well, I don’t use phone regularly. Right. I probably own a phone, but I don’t use phone. I don’t carry a phone with me because I find it extremely distracting. I find it also potentially harming my privacy. And I also just. I don’t think it’s a necessary device for me to have when I want to focus on something. I would rather use my laptop or my iPad and put together some note or some interact with my team. Right. So I wouldn’t want to just open my phone and disappear there consuming short form content. And that’s why I don’t use a phone."

به فارسی:

تاکر کارلسون: موبایلت کجاست؟ بیرون نذاشتی؟

پاول دوروف: من از موبایل استفاده نمی‌کنم. تقریباً یک ساله که موبایل استفاده نکرده‌ام.

تاکر کارلسون: فرانسه موبایلت رو گرفت.

پاول دوروف: بله، فرانسه اون رو گرفت. اما حتی قبل از اینکه اون رو بگیرن، من از موبایلم استفاده نمی‌کردم. سیم‌کارت هم داخلش نداشتم. فقط برای تست تلگرام ازش استفاده می‌کردم، چون ما دائماً به‌روزرسانی محصول داریم و من باید دست‌کم دوبار در هفته اپلیکیشن رو امتحان کنم. اما به‌طور واقعی کاربر موبایل نیستم.

تاکر کارلسون: فقط می‌خوام دوباره روشن کنم: تو یک مهندس هم هستی. یعنی مثل یک آدم بازاریابی نیستی، بلکه کسی هستی که خودِ اپلیکیشن رو می‌سازه. پس فناوری رو می‌فهمی.

پاول دوروف: بله.

تاکر کارلسون: چون خودت اون رو ساختی.

پاول دوروف: بله.

تاکر کارلسون: پس وقتی در مورد فناوری تصمیم می‌گیری، از دیدگاهی کاملاً آگاهانه وارد می‌شی. درسته؟

پاول دوروف: می‌شه اینطور گفت، بله.

تاکر کارلسون: شاید یکی از آگاه‌ترین‌ها در دنیا. و تو موبایل نداری. این چه حسی داره؟ چرا موبایل نداری؟

پاول دوروف: خب، من به طور منظم از موبایل استفاده نمی‌کنم. درسته، احتمالاً یک موبایل دارم، اما ازش استفاده نمی‌کنم. موبایل همراهم نمی‌برم چون برام فوق‌العاده حواس‌پرت‌کننده‌ست. علاوه بر این، می‌تونه به حریم خصوصیم هم آسیب بزنه. و همچنین فکر نمی‌کنم وقتی می‌خوام روی چیزی تمرکز کنم، موبایل برای من وسیله‌ی ضروری باشه. ترجیح می‌دم از لپ‌تاپ یا آیپدم استفاده کنم، یادداشت‌هایی جمع‌بندی کنم یا با تیمم تعامل داشته باشم. درسته. نمی‌خوام فقط موبایلم رو باز کنم و اونجا غرق بشم در مصرف محتوای کوتاه و گذرا. به همین دلیل هم از موبایل استفاده نمی‌کنم.

دریافت ویدئوی مصاحبه

# خط _ نوشته

عده‌ای ــ به‌ویژه از میان افراد کم‌سواد یا ناآگاه ــ از تدیّن گریزان می‌شوند، تنها از بیم آن‌که مبادا دیگران آنان را «مُلّا» یا امثال این‌ها بخوانند؛ گویی این واژه‌ها را ناسزا و عیب به شمار می‌آورند.

اما عزیز من! این‌که حجابت را رعایت کنی و به پوشش خود حساس باشی، این‌که به نمازت پایبند بمانی و ارزش‌های دینی‌ات را پاس بداری، هیچ‌کدام به معنای «مُلّا» یا ... بودن نیست. این‌ها نشانه مسلمانیِ توست؛ گویای زندگی پاک و شخصیت سالم و برتری که داری.

پس از دینداری خود شرم نکن؛ بلکه با جان و دل بدان عمل کن و از آن لذت ببر. به یاد داشته باش: همه مسلمان نیستند و اساساً بسیاری به زندگی چارچوب‌مند باور ندارند. بنابراین نه می‌توان و نه باید انتظار داشت که همه یا هر کسی رفتار تو را تأیید کند یا بدان خشنود باشد.

قرآن که بخوانی درمی‌یابی آدم‌های نیک و درستکار، همواره در معرض ملامت و سرزنشِ سرزنش‌گران بوده‌اند. و آنان که استوار ماندند، ویژگی برجسته‌شان این بود که راه خویش را برگزیدند، هرچند خوشایند دیگران نبود یا آنان را نمی‌پسندیدند: «وَ لَوْ كَرِهَ…».

# خط ـ نوشته

خانومم همیشه می‌گن که: «بچه‌ها آینه‌ی پدر و مادراشون هستند.»
یعنی با نگاه کردن به یک بچه، می‌تونی پدر و مادرشو مشاهده کنی.

و حقیقتاً هم اغلب اوقات، هر وقت حُسن یا سوء‌رفتاری رو در بچه‌ای دیدم، دیر یا زود متوجه شدم که از والدینش آموخته؛ حتی طرز راه رفتن!

الگوهای خوبی برای فرزندان‌مون باشیم.
اونا نباید تاوان خطاهای ما رو پس بدن یا ادامه‌دهنده‌ی اشتباهات ما باشند.

فقد جئتكم بقوم يحبون الموت كما تحبون الحياة.

گوینده‌ی عبارت یادشده خالد بن ولید رضي الله عنه است. ابن جریر طبری در تاریخ خود، و ابن کثیر در البدایة و النهایة، و همچنین دیگر مورخان نقل کرده‌اند که خالد رضي‌الله‌عنه نامه‌ای به پادشاه فارس نوشت و گفت:

"بسم الله الرحمن الرحيم، من خالد بن الوليد إلى ملوك فارس، فالحمد لله الذي حل نظامكم ووهن كيدكم، وفرق كلمتكم... فأسلموا وإلا فأدوا الجزية وإلا فقد جئتكم بقوم يحبون الموت كما تحبون الحياة. انتهى."

«بسم الله الرحمن الرحیم.

از خالد بن ولید به سوی پادشاهان فارس.
ستایش خدایی را که رشته‌ی نظام شما را گسست، نیرنگتان را سست گردانید، و کلمه‌ی شما را پراکنده ساخت... پس اسلام آورید، وگرنه جزیه بپردازید، وگرنه من نزد شما آمده‌ام با قومی که مرگ را دوست می‌دارند همان‌گونه که شما زندگی را دوست می‌دارید.»

پایان.

---

خداوند از خالد خشنود باد، و خداوند به امت، در روزگاری که خوار و بی‌پناه گشته، همانند او را روزی فرماید.

ربیع بن خُثَیم نزد عَلقَمه رفت و آمد می‌کرد. در آن محل، جماعتی ساکن بودند و راه گذرشان از مسجد می‌گذشت. روزی گروهی از زنان وارد مسجد شدند و ربیع تا زمانی که آنان بیرون نرفتند، حتی پلک هم نزد.

به او گفته شد: «چه چیز تو را بازمی‌دارد از اینکه نزد عَلقَمه بروی؟»
گفت:

"إن بابه مصفق وأنا أكره أن أوذيه."

«درِ خانه او به صدا باز و بسته می‌شود (یا: درِ خانه او صدادار است) و من دوست ندارم باعث آزار و اذیت او شوم.»

منبع: طبقات ابن سعد، ج۶، ص۱۸۳–۱۸۴.

پی‌نوشت‌ها:

پی‌نوشت ۱: واژه‌ی مُصْفَق در عربی از ریشه‌ی «صَفْق» می‌آید. «صفق الباب» یعنی «در را به هم کوبیدن / محکم بستن». پس: الباب مُصْفَق = «در بسته است» (آن هم به‌صورت محکم). در این روایت، مقصود این است که درِ خانه‌ی علقمه بسته بوده و ربیع نمی‌خواسته آن را بکوبد یا محکم بزند تا مزاحمت و اذیت برای صاحب‌خانه ایجاد شود. یعنی معنای دقیق جمله این می‌شود: «درِ خانه‌اش بسته است، و من خوش ندارم با کوبیدن در او را آزار دهم.»

پی‌نوشت ۲: در همین روایت آمده است که ربیع هنگام ورود زنان به مسجد، تا خروج آنان حتی پلک هم نزد. این رفتار، نشان‌دهنده‌ی شدت حیای او در نگاه است؛ همان «غَضّ بصر» (چشم‌فروپوشی) که در تعالیم اسلامی از شاخص‌های بارز تقوا به‌شمار می‌رود. بدین‌سان، روایت حاضر دو بُعد از منش اخلاقی او را نشان می‌دهد: پرهیز از نگاه نادرست و پرهیز از آزار دیگری، حتی در کوچک‌ترین امور.

نکته قابل توجه این است که کنترل نگاه و رعایت حریم زنان، یکی از پایه‌های مؤکد اخلاقی و اجتماعی اسلام است و نه صرفاً یک امر شخصی یا محدود به زمان خاص.

با این حال، امروزه برخی افراد دیندار‌نما، با وقاحت تلاش دارند ریشه‌های این آموزه‌ها—از جمله مفهوم حجاب و غضّ بصر—را تحریف یا به‌کل انکار کنند؛ در حالی که نمونه‌های تاریخی مانند رفتار ربیع بن خثیم، روشنی و اصالت آموزه‌های اسلامی در زمینه‌ی رعایت حریم زنان را به‌روشنی نشان می‌دهد.

در بسیاری از موارد، اسلام‌ستیزان برای دشمنی با اسلام و حمله به آموزه‌های آن، نه به منابع اصیل و بنیادین شریعت رجوع می‌کنند و نه حقیقت این دین را در پرتو قرآن کریم، سنت پیامبر ﷺ (احادیث صحیح) و سیره صحابه و پیشوایان امت می‌سنجند. آنان به‌خوبی می‌دانند که بسیاری از رفتارهای خلاف عقل و شرع که به برخی از مسلمانان نسبت می‌دهند، هیچ جایگاهی در این منابع معتبر ندارد. از این‌رو، عمداً به رفتارها و باورهای نابخردانهٔ برخی افراد یا جوامع اشاره می‌کنند تا اسلام را بی‌پایه جلوه دهند؛ حال آن‌که راه درست شناخت هر آیینی، مراجعه به منابع اصیل و معیارهای اصلی آن است، نه عملکرد کسانی که گاه در ظاهر مسلمان‌اند اما در باطن از آموزه‌های دین فاصله‌ای بعید دارند.

سطح دینداری و آگاهی در میان همه مسلمانان یکسان نیست. برخی، به سبب معرفت عمیق و ایمان استوار، دین‌داری متعالی و مترقی دارند؛ و برخی دیگر، بر اثر جهل، ضعف ایمان یا نفوذ فرهنگ‌های بیگانه، به خرافات و رفتارهایی روی می‌آورند که از آموزه‌های اصیل دینی بسیار دور است. این واقعیت، هم در جوامع امروز دیده می‌شود و هم در طول تاریخ اسلامی، که منابع معتبر تاریخی آن را ثبت کرده‌اند.

یکی از نمونه‌های روشن این موضوع، روایتی است که عزالدین ابن‌اثیر جزری (م ۶۳۰ق) در الکامل في التاریخ آورده و نشان می‌دهد چگونه عده‌ای از مردم، در اثر ناآگاهی و ضعف عقیده، گرفتار خرافات شگفت‌انگیز و رفتارهایی کاملاً بی‌اساس شده‌اند:

فِي هَذِهِ السَّنَةِ (٤٥٦هـ)، فِي رَبِيعٍ الْأَوَّلِ، ظَهَرَ بِالْعِرَاقِ وَخُوزِسْتَانَ وَكَثِيرٍ مِنَ الْبِلَادِ جَمَاعَةٌ مِنَ الْأَكْرَادِ، خَرَجُوا يَتَصَيَّدُونَ، فَرَأَوْا فِي الْبَرِّيَّةِ خِيَمًا سُودًا، وَسَمِعُوا مِنْهَا لَطْمًا شَدِيدًا وَعَوِيلًا كَثِيرًا، وَقَائِلًا يَقُولُ: قَدْ مَاتَ سَيِّدُوكُ مَلِكُ الْجِنِّ، وَأَيُّ بَلَدٍ لَمْ يَلْطُمْ أَهْلُهُ عَلَيْهِ وَيَعْمَلُوا لَهُ الْعَزَاءَ قُلِعَ أَصْلُهُ، وَأُهْلِكَ أَهْلُهُ، فَخَرَجَ كَثِيرٌ مِنَ النِّسَاءِ إِلَى الْمَقَابِرِ يَلْطُمْنَ، وَيَنُحْنَ، وَيَنْشُرْنَ شُعُورَهُنَّ، وَخَرَجَ رِجَالٌ مِنْ سِفْلَةِ النَّاسِ يَفْعَلُونَ ذَلِكَ، وَكَانَ ذَلِكَ ضِحْكَةً عَظِيمَةً.

«در این سال (۴۵۶ هجری قمری)، در ماه ربیع‌الاول، در عراق و خوزستان و بسیاری از شهرها، گروهی از کردها پدیدار شدند که برای شکار بیرون رفته بودند. آنان در بیابان خیمه‌هایی سیاه دیدند و از آن خیمه‌ها صدای لطمه‌های شدید بر صورت و ناله‌های فراوان شنیدند، و کسی را شنیدند که می‌گفت: «آقای شما، پادشاه جنیان، مرده است؛ و هر شهری که مردمش بر او گرد نیایند و برایش مراسم سوگواری برپا نکنند، ریشه‌اش برکنده خواهد شد و اهلش نابود می‌گردند.»

پس بسیاری از زنان به سوی گورستان‌ها بیرون آمدند، بر صورت می‌زدند، نوحه‌سرایی می‌کردند و گیسوان خود را پریشان می‌ساختند، و مردانی از فرودستان و اوباش نیز چنین می‌کردند. این ماجرا مایه خنده و شگفتی بسیار بود.»

ابن‌اثیر ادامه می‌دهد که در روزگار او نیز حادثه‌ای مشابه رخ داده است:

وَلَقَدْ جَرَى فِي أَيَّامِنَا نَحْنُ فِي الْمَوْصِلِ، وَمَا وَالَاهَا مِنَ الْبِلَادِ إِلَى الْعِرَاقِ، وَغَيْرِهَا، نَحْوُ هَذَا، وَذَلِكَ أَنَّ النَّاسَ سَنَةَ سِتِّمِائَةٍ أَصَابَهُمْ وَجَعٌ كَثِيرٌ فِي حُلُوقِهِمْ، مَاتَ مِنْهُ كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَظَهَرَ أَنَّ امْرَأَةً مِنَ الْجِنِّ يُقَالُ لَهَا أُمُّ عُنْقُودٍ، مَاتَ ابْنُهَا عُنْقُودٌ، وَكُلُّ مَنْ لَا يَعْمَلُ لَهُ مَأْتَمًا أَصَابَهُ هَذَا الْمَرَضُ، فَكَثُرَ فِعْلُ ذَلِكَ، وَكَانُوا يَقُولُونَ: يَا أُمَّ عُنْقُودٍ اعْذُرِينَا قَدْ مَاتَ عُنْقُودٌ مَا دَرِينَا وَكَانَ النِّسَاءُ يَلْطُمْنَ، وَكَذَلِكَ الْأَوْبَاشُ.

«و نظیر این حادثه در روزگار ما نیز روی داد: در موصل و نواحی وابسته به آن تا عراق و دیگر جاها، در سال ششصد هجری، مردم دچار دردی سخت در گلو شدند که بسیاری را به کام مرگ کشاند. آنگاه شایع شد که زنی از جنیان، که او را «امّ عنقود» می‌نامند، پسرش «عنقود» مرده است، و هر کس برای او مراسم عزاداری نگیرد، به این بیماری گرفتار خواهد شد. پس چنین آیینی بسیار رواج یافت و مردم می‌گفتند:

«ای مادر عنقود، ما را ببخش، عنقود مرده و ما خبر نداشتیم.»

زنان در این مراسم بر صورت می‌زدند و اوباش نیز همین کار را می‌کردند.»

منبع: الکامل في التاریخ: جلد ۸، صص ۱۹۷-۱۹۸.

این روایت تاریخی، افزون بر ثبت یک رخداد اجتماعی، بازتاب‌دهندهٔ نگاه و داوری نویسنده نیز هست. ابن‌اثیر با عباراتی همچون «وَخَرَجَ رِجَالٌ مِنْ سِفْلَةِ النَّاسِ يَفْعَلُونَ ذَلِكَ» (و مردانی از فرودستان چنین می‌کردند) و «وَكَانَ ذَلِكَ ضِحْكَةً عَظِيمَةً» (این ماجرا مایه خنده و شگفتی بسیار بود)، صریحاً دیدگاه انتقادی و تمسخرآمیز خود را نسبت به این رفتارها بیان می‌کند.

این نوع گزارش‌ها نشان می‌دهد که در تاریخ جوامع مسلمان، همواره افرادی بوده‌اند که به‌علت ضعف آگاهی دینی یا تأثیرپذیری از باورهای بی‌اساس، به خرافات روی آورده‌اند. اما وجود چنین رفتارهایی نه تنها دلیلی بر ضعف آموزه‌های اسلام نیست، بلکه دلیلی روشن بر ضرورت بازگشت به منابع اصیل دین برای اصلاح باورها و رفتارهاست.

اسلام را باید با قرآن، سنت صحیح و سیره پیشوایان امت سنجید، نه با اعمال نادرست کسانی که نام مسلمان بر خود نهاده‌اند ولی از حقیقت ایمان و معرفت به دور مانده‌اند.

این واقعیت را بهاءالدین بن شداد، مورخ برجسته سیرهٔ صلاح‌الدین، در کتاب خود النوادر السُّلطانیة والمحاسن الیوسفیه به روشنی بیان می‌کند، زمانی که می‌نویسد:

"ولما تسلم عسقلان والأماكن المحيطة بالقدس شمّر عن ساق الجدّ والاجتهاد في قصده، واجتمعت عليه العساكر التي كانت متفرقة في الساحل بعد انقضاء لبانها من النهب والغارة فسار نحوه معتمداّ على الله معوضاً أمره إليه منتهزاً فرصة فتح باب الخير ."

«وقتی عسقلان [و غزه] و نواحی اطراف بیت‌المقدس به دستش رسید، با تمام جدیت و تلاش، آستین همت بالا زد و قصد حرکت به سوی آن منطقه کرد. سپاهانی که پس از پایان مأموریت یورششان، در سواحل پراکنده بودند، همگی گرد او جمع شدند. سپس به سوی بیت‌المقدس حرکت کرد، با توکل بر خدا و سپردن نتیجه کار به او، فرصت گشایش درهای خیر را مغتنم شمرد.»

ابن شداد: النوادر السلطانية، ص ١۳۴.

و در نتیجه، توانست پس از اشغالی که بیش از نود سال به درازا کشیده بود، بیت‌المقدس را آزاد سازد.

ابن وهب می‌گوید:

"نَذَرتُ أَنِّي كُلَّمَا اغْتَبْتُ إِنْسَاناً أَنْ أَصُوْمَ يَوْماً، فَأَجْهَدَنِي، فَكُنْتُ أَغْتَابُ وَأَصُوْمُ، فَنَوَيْتُ أَنِّي كُلَمَّا اغْتَبتُ إِنْسَاناً، أَنْ أَتَصَدَّقَ بِدِرْهَمٍ، فَمِنْ حُبِّ الدَّرَاهِمِ تَرَكتُ الغِيْبَةَ."

نذر کرده بودم که هرگاه غیبت کسی را بکنم، یک روز روزه بگیرم. اما این کار برایم طاقت‌فرسا شد؛ چرا که غیبت می‌کردم و سپس روزه می‌گرفتم. پس تصمیم گرفتم که هر بار غیبت کسی را کردم، یک درهم صدقه بدهم. و چون به درهم‌ها علاقه داشتم، غیبت را ترک کردم.

راوی (نقل‌کننده‌ی سخن) می‌گوید:

"قُلْتُ: هَكَذَا -وَاللهِ- كَانَ العُلَمَاءُ، وَهَذَا هُوَ ثَمَرَةُ العِلْمِ النَّافِعِ، وَعَبْدُ اللهِ حُجَّةٌ مُطْلَقاً، وَحَدِيْثُهُ كَثِيْرٌ فِي الصِّحَاحِ، وَفِي دَوَاوِيْنِ الإِسْلاَمِ، وَحَسْبُكَ بِالنَّسَائِيِّ وَتَعَنُّتِهِ فِي النَّقْدِ حَيْثُ يَقُوْلُ: وَابْنُ وَهْبٍ ثِقَةٌ، مَا أَعْلَمُهُ رَوَى عَنِ الثِّقَاتِ حَدِيْثاً مُنْكَراً."

به‌خدا سوگند، چنین بودند عالمان راستین. و این، ثمره‌ی علم نافع است. عبدالله (ابن وهب) در هر حال حجّت است؛ و احادیث او، هم در کتاب‌های صحیح حدیث و هم در سایر منابع معتبر اسلامی بسیار آمده است. و همین بس که نسائی – با آن دقت و سخت‌گیری مشهورش در نقد حدیث – درباره‌اش گفته: «ابن وهب ثقه (قابل اعتماد) است؛ و من سراغ ندارم که او حدیثی منکر از ثقات روایت کرده باشد.»

سیر أعلام النبلاء، جلد ۹، صفحه ۲۲۸.

شَعبی روایت کرده است:

وقتی زیاد، مسروق را به عنوان فرماندار منطقه‌ی «سِلسِله» منصوب کرد،
مسروق برای عزیمت از کوفه خارج شد و گروهی از قاریان برجسته‌ی این شهر، برای بدرقه با او همراه شدند.
در میان آنان، جوانی سوار بر اسبی دیده می‌شد.

چون گروه همراهان بازگشتند و تنها مسروق با جمعی اندک از یارانش باقی ماند،
آن جوان پیش آمد و بی‌درنگ چنین گفت:

«تو بزرگ و پیشوای قاریان اهل کوفه‌ای، و برترین‌شان در میان آنان.
اگر پرسیده شود: کدام یک از آنان برترین است؟ گفته می‌شود: مسروق.
اگر بگویند: داناترین کیست؟ گویند: مسروق.
و اگر بپرسند: فقیه‌ترینشان کیست؟ باز نام تو را خواهند برد: مسروق.
شکوه و فضیلت تو، مایه‌ی شکوه آنان است، و لغزش یا عیبت، مایه‌ی خفّت و زشتی برای آنان.
تو را به خدا سوگند می‌دهم ـ یا گفت: به خدا پناهت می‌دهم ـ که هرگز در دلت، اندیشه‌ی فقر را نپرورانی، یا گرفتار آرزوهای دور و دراز نشوی.»

مسروق گفت:

«آیا مرا در کاری که در آن وارد شده‌ام، یاری نمی‌کنی؟»

جوان پاسخ داد:

«به خدا سوگند، من از آنچه در آنی خشنود نیستم، پس چگونه در آن یاری‌ات دهم؟
بازگرد.»

و چون جوان از او دور شد، مسروق با دلی منقلب گفت:

مَا بَلَغَتْ مِنِّي مَوْعِظَةٌ مَا بَلَغَتْ مَوْعِظَةُ هَذَا الْفَتَى.

«هیچ موعظه‌ای را نیافتم که چون موعظه‌ی این جوان، بر جانم چنین اثر نهاده باشد.»

الزهد لأحمد بن حنبل، ص ۲۸۴.

پ.ن ها:

۱. مسرُوق بن أَجدَع بن مالک وادعی همدانی: امامی بزرگ، الگویی پارسا، و عالمی برجسته بود. کنیه‌اش «ابو عائشه» و از خاندان وادع، از قبیله‌ی همدان، و اهل کوفه بود.

او همان مسرُوق بن أَجدَع بن مالک بن أُمیّه بن عبدالله بن مُرّ بن سَلمان بن مَعمر است.

ابوبکر خطیب بغدادی گفته است: گفته شده که او در کودکی ربوده شد و سپس پیدا گردید، از همین رو «مسروق» (به‌معنای دزدیده‌شده) نامیده شد. او در شمار بزرگان تابعین و از جمله "مُخَضْرَمِيْن" به شمار می‌آید، یعنی کسانی که در زمان پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم) مسلمان شدند ولی توفیق دیدار ایشان را نیافتند. سیر أعلام النبلاء، ج ۴، ص ۶۳-۶۴.

۲. َإِنِّي أَنْشُدُكَ اللَّهَ أَوْ قَالَ: أُعِيذُكَ بِاللَّهِ أَنْ تُحَدِّثَ نَفْسَكَ بِفَقْرٍ أَوْ بِطُولِ أَمَلٍ

تو را به خدا سوگند می‌دهم ـ یا گفت: به خدا پناهت می‌دهم ـ که هرگز در دلت، اندیشه‌ی فقر را نپرورانی، یا گرفتار آرزوهای دور و دراز نشوی.

الف. ترس از فقر (حديث النفس بالفقر):
یعنی: «مبادا انگیزه‌ات از پذیرش این مسئولیت، ترس از فقر باشد.»
این ترس، می‌تواند انسان پارسا را از زهد و قناعت به دنیا و دل‌سپردگی به قدرت بکشاند.

ب. آرزوهای بلند و دراز (حديث النفس بطول الأمل):
یعنی: «و مبادا که دلبسته‌ی آینده‌ای دور و جاه‌طلبانه باشی.»
«طُولُ الأمل» در ادبیات اسلامی، از خصلت‌هایی‌ست که موجب غفلت از مرگ و مسئولیت می‌شود.