| دفترچه

روایت شده است که در روزِ اُحد، هنگامی که مشرکین به سوی مکه برگشتند، رسول خدا ﷺ فرمود:
 

«صف‌هایتان را منظم کنید تا پروردگارم را ستایش کنم.»

سپس چنین دعا کرد:

"اللهم لك الحمدُ كلُّه، اللهم لا قابضَ لما بسطتَ، و لا مُقَرِّبَ لما باعدتَ، و لا مُباعِدَ لما قرَّبتَ، ولا مُعطِيَ لما منعْتَ، ولا مانعَ لما أَعطيتَ، اللهم ابسُطْ علينا من بركاتِك ورحمتِك وفضلِك ورزقِك، اللهم إني أسألُك النَّعيمَ المقيمَ الذي لا يحُولُ ولا يزولُ، اللهم إني أسألُك النَّعيمَ يومَ العَيْلَةِ، والأمنَ يومَ الحربِ، اللهم عائذًا بك من سوءِ ما أُعطِينا، وشرِّ ما منَعْت منا، اللهم حبِّبْ إلينا الإيمانَ وزَيِّنْه في قلوبِنا، وكَرِّه إلينا الكفرَ والفسوقَ والعصيانَ، واجعلْنا من الراشدين، اللهم توفَّنا مسلمِين، و أحْيِنا مسلمِين، وألحِقْنا بالصالحين، غيرَ خزايا و لا مفتونين، اللهم قاتِلِ الكفرةَ الذين يصدُّون عن سبيلِك، و يُكذِّبون رُسُلَك، و اجعلْ عليهم رِجزَك وعذابَك، اللهم قاتِلِ الكفرةَ الذين أُوتوا الكتابَ، إلهَ الحقِّ."

«بارالها، همهٔ ستایش‌ها از آنِ توست.
خدایا، آنچه را تو بگشایی، هیچ‌کس نمی‌تواند ببندد؛
و آنچه را تو دور گردانی، هیچ‌کس نمی‌تواند نزدیک کند؛
و آنچه را تو نزدیک کنی، هیچ‌کس نمی‌تواند دور سازد؛
و آنچه را تو بازداری، هیچ‌کس نمی‌تواند عطا کند؛
و آنچه را تو عطا کنی، هیچ‌کس نمی‌تواند بازدارد.
خدایا، از برکات، رحمت، فضل و روزیِ خود بر ما بگستر.
خدایا، از تو نعمتِ پایدار می‌خواهم؛ نعمتی که دگرگون نشود و از میان نرود.
خدایا، در روزِ تنگدستی نعمت، و در روزِ جنگ امنیت از تو می‌طلبم.
خدایا، به تو پناه می‌برم از بدیِ آنچه به ما داده‌ای و از شرّ آنچه از ما بازداشته‌ای.
خدایا، ایمان را در دل‌های ما دوست‌داشتنی کن و آن را در قلب‌هایمان بیارای؛
و کفر، فسق و نافرمانی را نزد ما ناخوشایند (و منفور) ساز،
و ما را از راه‌یافتگان قرار ده.
خدایا، ما را مسلمان بميران و مسلمان زنده بدار،
و ما را بی‌آنکه خوار شویم یا گرفتار فتنه گردیم، به صالحان ملحق کن.
خدایا، با کافرانی که مردم را از راه تو بازمی‌دارند و پیامبرانت را تکذیب می‌کنند، پیکار کن
و عذاب و کیفر خود را بر آنان فرود آور.
خدایا، با کافران اهل کتاب بجنگ؛ ای خدای حق!»

خلاصهٔ حکم محدّث: صحیح است.

تخریج: این حدیث را بخاری در الأدب المفرد (۶۹۹) با همین لفظ آورده است، و همچنین احمد (۱۵۴۹۲) و نسائی در السنن الكبرى (۱۰۴۴۵) با اندکی تفاوت روایت کرده‌اند.
تخریج: احمد (۱۵۴۹۲) با همین لفظ؛ نسائی در السنن الكبرى (۱۰۴۴۵)؛ طبرانی (۵/۴۷، ۴۵۴۹) با اندکی اختلاف.

روایت شده است که مردی در دلِ بیابان، در تاریکیِ شب، زنی را به گناه فراخواند. زن نپذیرفت و گفت:
 

«اگر دین، تو را از این کار بازنمی‌دارد، آیا عقل هم در تو هیچگونه بازدارندگی ندارد؟»
 

مرد پاسخ داد: «کسی ما را نمی‌بیند، جز ستاره‌ها.»
 

زن گفت:

"وأين مُكَوكِبُها ؟!"

«پس خدایِ این ستاره‌ها کجاست؟!»

← بنگرید:

اعتلال القلوب، خرائطی، ج ۱، ص ۴۴؛
شعب الإيمان، بیهقی، ج ۲، ص ۲۶۶؛
محاضرات الأدباء، راغب اصفهانی، ج ۲، ص ۲۴۹.

# خط ـ نوشته

یکی از راهکارها برای اینکه تلاوت روزانه داشته باشیم (حداقل روزی یک جزء)، اینه که با روزهای ماه جلو بریم.

مثلاً امروز اول ماهه؛ پس امروز جزء اول رو تلاوت می‌کنی و همین‌طور، به ازای هر روز ماه، ادامه می‌دی. آخر ماه، در ساده‌ترین حالت ممکن، ان‌شاءالله حداقل یک ختم قرآن داری.
علاوه بر این برنامه، هر ختم یا تلاوت دیگه‌ای هم که داری، سر جای خودش محفوظ باشه. به‌خصوص الان با اپ‌های قرآنیِ موجود که به‌راحتی می‌تونی علامت‌گذاری کنی و ادامه بدی، انجامش خیلی هم راحت شده. ولی این تلاوت بر اساس روزهای ماه رو حتماً سعی کن انجامش بدی و نگهش داری.

چون یه جور التزام ناخودآگاه برای آدم ایجاد می‌کنه؛ طوری که ان‌شاء‌الله کم‌کم ملزم می‌شی همراه با گذر روزها، تلاوتت هم قطع نشه و همیشه باشه.

و واقعاً بخش زیادی از عدم توفیق‌ها، شکست‌ها و بی‌برکتی‌های مختلفی که توی کارهای دنیامون و دینمون می‌بینیم، از گسست و وصل نبودن به قرآن نشأت می‌گیره.

امتحانش کن؛ ان‌شاءالله راهکار کاربردی و جواب‌دهیه.

ابودَرداء رضي‌الله‌عنه:

"إِنِّي لآمُرُكُمْ بِالأَمْرِ وَمَا أَفْعَلُهُ، وَلَكِنْ لَعَلَّ اللهَ يَأْجُرُنِي فِيْهِ."

«گاهاً شما را به کاری فرمان می‌دهم، در حالی‌ که خودم آن را انجام نمی‌دهم؛ اما امیدوارم خداوند در همین کار نیز به من پاداش دهد.»

سير أعلام النبلاء، ج ۲، ص ۳۴۵.

مردی به دیدار ربیعة الرأی رحمه‌الله، تابعي، فقیه و مُفتی بزرگ مدینه رفت و او را در حال گریه دید و از مشاهدهٔ اشک‌هایش سخت نگران شد. پرسید: «چرا گریه می‌کنی؟ آیا مصیبتی به تو رسیده؟»

ربیعه پاسخ داد:

"لا ولكن استفتي من لا علم له، وظهر في الإسلام أمر عظيم". قال ربيعة: "ولبعض من يفتي ههنا أحق بالسجن من السراق."

«نه؛ گریه‌ام برای این است که امروزه از کسانی فتوا خواسته می‌شود که هیچ علمی ندارند، و در اسلام پدیده‌ای بسیار بزرگ (و خطرناک) سر برآورده است. و برخی از کسانی که در اینجا فتوا می‌دهند، بیش از دزدان سزاوار زندان‌اند.»

أدب المفتي والمستفتي، ابن الصلاح، ص ۸۵.

از جابر رضی الله عنه روایت است که می گوید:

به قصد سفری خارج شدیم، در راه سنگی به سر یکی از همراهان ما خورده و سرش را زخمی کرد، سپس آن مرد احتلام شد و از دوستانش پرسيد: آيا به نظر شما با وضع و حالی که دارم، می توانم تيمم کنم؟ گفتند: درحالی که می توانی با آب غسل کنی (و آب نيز در دسترس است) رخصتی برای شما در تيمم و رها کردن آب نمی يابيم. پس آن مرد غسل کرد (و بر اثر جراحت سر و استفاده نمودن از آب، بيماری اش شدت يافت) و مرد.

وقتی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم رفتیم، ايشان را در جريان این مساله قرار دادند که رسول الله صلی الله علیه وسلم (با ناراحتی) فرمود:

"قَتَلُوه، قَتَلَهم اللَّهُ؛ أَلاَّ سألوا إِذا لم يعلَموا! فإِنما شِفاءُ العِيِّ السُّؤالُ، إِنما كانَ يكْفيهِ أن يَتَيمَّمَ، ويَعْصِر - أو يَعْصِب - على جُرحِه خِرقةً، ثمَّ يَمْسَحَ عَلَيها، وَيَغسِلَ سائِرَ جَسَدِهِ."

«(با فتوای غلط شان) او را کشتند، خدا آنها را بکشد. چرا وقتی نمی دانستند، سؤال نکردند؟ تنها شفای نادانی، پرسش است. کافی بود که تيمم کند و پارچه ای بر محل زخم خويش ببندد، سپس برآن مسح کند و سایر بدنش را بشويد».

[حسن لغیره است] - [به روایت ابوداوود]

عبدالله بن مسعود رضی‌الله‌عنه می‌فرماید:

"مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِكُلِّ مَا يَسْأَلُونَهُ فَهُوَ مَجْنُونٌ."

«هر کس درباره هر چه از او می‌پرسند به مردم فتوا دهد، دیوانه است.»

المعجم الكبير للطبراني، ج ۹، ص ۱۸۸، ش ۸۹۲۴.

اعمش (یکی از راویان این روایت) می‌گوید: حَکَم به من گفت:

"لَوْ سَمِعْتُ هَذَا الْحَدِيثَ مِنْكَ قَبْلَ الْيَوْمِ مَا كُنْتُ أُفْتِي فِي كَثِيرٍ مِمَّا كُنْتُ أُفْتِي."

اگر این حدیث [سخن ابن‌مسعود درباره فتوا] را پیش از امروز از تو شنیده بودم، در بسیاری از مواردی که فتوا می‌دادم، فتوا نمی‌دادم. [إبطال الحيل، إبن بطة، ص ۶۶.]

ابوعبدالله (ابن بطه) می‌گوید:

" فَهَذَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْعُودٍ يَحْلِفُ بِاللَّهِ: أَنَّ الَّذِيَ يُفْتِي النَّاسَ فِي كُلِّ مَا يَسْأَلُونَهُ مَجْنُونٌ. وَلَوْ حَلَفَ حَالِفٌ لَبَرَّ أَوْ قَالَ لَصَدَقَ: إِنَّ أَكْثَرَ الْمُفْتِينَ فِي زَمَانِنَا هَذَا مَجَانِينُ , لَأَنَّكَ لَا تَكَادُ تَلْقَى مَسْئُولًا عَنْ مَسْأَلَةٍ مُتَلَعْثِمًا فِي جَوَابِهَا , وَلَا مُتَوَقِّفًا عَنْهَا , وَلَا خَائِفًا لِلَّهِ وَلَا مُرَاقِبًا لَهُ أَنْ يَقُولَ لَهُ: مِنْ أَيْنَ قُلْتَ؟ بَلْ يَخَافُ وَيَجْزَعُ أَنْ يُقَالَ: سُئِلَ فُلَانٌ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَلَمْ يَكُنْ عِنْدَهُ فِيهَا جَوَابٌ. يُرِيدُ أَنْ يُوصَفَ بِأَنَّ عِنْدَهُ مِنْ كُلِّ ضِيقٍ مَخْرَجًا , وَفِي كُلِّ مُتَعَلَّقٍ مُتَهَجَّرًا , يُفْتِي فِيمَا عَيِيَ عَنْهُ أَهْلُ الْفَتْوَى , وَيُعَالِجُ مَا عَجَزَ عَنْ عِلَاجِهِ الْأَطِبَّاءُ , يَخْبِطُ الْعَشْوَةَ , وَيَرْكَبُ السَّهْوَةَ , لَا يُفَكِّرُ فِي عَاقِبَةٍ , وَلَا يَعْرِفُ الْعَافِيَةَ , إِذَا أَكْثَرَ عَلَيْهِ السَّائِلُونَ وَحَاقَتْ بِهِ الْغَاشِيَةُ."

«این عبدالله بن مسعود است که به خدا سوگند می‌خورد: «کسی که در هر چیزی که از او می‌پرسند برای مردم فتوا می‌دهد، دیوانه است.» و اگر کسی سوگند بخورد، سوگندش شکسته نمی‌شود ـ یا راست گفته است ـ اگر بگوید: بیشتر مفتیانِ روزگار ما دیوانه‌اند؛ چراکه به‌سختی می‌توان کسی را یافت که از او دربارهٔ مسئله‌ای پرسیده شود و در پاسخ دچار تردید و لکنت شود، یا از جواب دادن درنگ کند، یا از خدا بترسد و مراقب باشد که مبادا خدا به او بگوید: این سخن را از کجا گفتی؟
بلکه او می‌ترسد و بی‌تاب می‌شود از اینکه گفته شود: فلانی دربارهٔ مسئله‌ای پرسیده شد و پاسخی نداشت. می‌خواهد چنین توصیف شود که برای هر تنگنایی راه خروجی دارد و برای هر امر پیچیده‌ای گره‌گشاست؛ در مسائلی فتوا می‌دهد که اهل فتوا از آن درمانده‌اند و کاری را درمان می‌کند که پزشکان از درمانش عاجز مانده‌اند. کورکورانه دست به کار می‌شود و بر مرکب غفلت سوار است؛ نه به عاقبت می‌اندیشد و نه راه سلامت را می‌شناسد، آن‌گاه که پرسشگران بر او هجوم می‌آورند و گرفتاری سراسر وجودش را فرا می‌گیرد.» [إبطال الحيل، إبن بطة، ص ۶۶.]

از سفیان ثوری روایت شده است که گفت:

"عَشَرةُ أشياءَ من الجَفاءِ."

ده چیز از جفا و بی‌مروّتی است:

"أوَّلُها: رجلٌ أو امرأةٌ يدعو لنَفسِه ولا يدعو لوالِدَيه والمُؤمِنين.
والثَّاني: رَجُلٌ يقرَأُ القُرآنَ، ولا يقرَأُ في كُلِّ يومٍ مائةَ آيةٍ.
والثَّالِثُ: رَجُلٌ دَخَل المسجِدَ وخَرَج ولم يُصَلِّ ركعتينِ.
والرَّابعُ: رجُلٌ يمُرُّ على المقابِرِ ولم يُسَلِّمْ عليهم ولم يَدْعُ لهم.
والخامِسُ: رَجُلٌ دَخَل مدينةً في يومِ الجُمُعةِ، ثمَّ خَرَج ولم يُصَلِّ الجُمُعةَ.
والسَّادِسُ: رَجُلٌ أو امرأةٌ نَزَل في محلَّتِهما عالِمٌ، ولم يذهَبْ إليه أحَدٌ ليتعلَّمَ منه شيئًا من العِلمِ.
والسَّابعُ: رجُلانِ ترافَقا ولم يسأَلْ أحَدُهما عن اسمِ صاحِبِه.
والثَّامِنُ: رَجُلٌ دعاه رجلٌ إلى ضيافةٍ، فلم يَذهَبْ إلى الضِّيافةِ.
والتَّاسِعُ: شابٌّ يُضيعُ شبابَه وهو فارِغٌ، ولم يَطلُبِ العِلمَ والأدَبَ.
والعاشِرُ: رَجُلٌ شَبْعانُ وجارُه جائعٌ، ولا يُعطيه شيئًا من طعامِهـ."

۱. مرد یا زنی که فقط برای خودش دعا می‌کند و برای پدر و مادرش و برای دیگر مؤمنين دعایی ندارد.

۲. کسی که قرآن می‌خواند، اما هر روز دست‌کم صد آیه از آن را تلاوت نمی‌کند.

۳. کسی که وارد مسجد می‌شود و از آن بیرون می‌آید، بی‌آنکه دو رکعت نماز بخواند.

۴. کسی که از کنار قبرستان می‌گذرد، اما نه به اهل قبور سلام می‌دهد و نه برایشان دعا می‌کند.

۵. کسی که روز جمعه وارد شهری می‌شود و از آن خارج می‌گردد، بدون آنکه در نماز جمعه شرکت کند.

۶. مرد یا زنی که عالمی در محله‌شان حضور دارد، اما هیچ‌کس نزد او نمی‌رود تا چیزی از علم بیاموزد.

۷. دو نفری که مدتی با هم همراه (یا هم‌سفر) می‌شوند، اما حتی نام یکدیگر را هم نمی‌پرسند.

۸. کسی که به مهمانی دعوت می‌شود، ولی دعوت را نمی‌پذیرد و نمی‌رود.

۹. جوانی که جوانی‌اش را در بی‌کاری و بطالت هدر می‌دهد و به دنبال آموختن علم و ادب نمی‌رود.

۱۰. کسی که خود سیر است، در حالی که همسایه‌اش گرسنه مانده، و چیزی از غذایش به او نمی‌دهد.

تنبیه الغافلین، سمرقندی، ص ۱۴۴.

امام احمد (شمارهٔ ۲۲۱۰۱)، ترمذی (۱۱۷۴)، ابن ماجه (۲۰۱۴)، طبرانی در «المعجم الکبیر» (۲۲۴)، و ابونعیم در «حلیة الأولیاء» (۵/۲۲۰)، این حدیث را از طریق اسماعیل بن عیّاش، از بحیر بن سعد، از خالد بن معدان، از کثیر بن مرّه، از معاذ بن جبل، از پیامبر خدا ﷺ روایت کرده‌اند که فرمود:

«هیچ زنی در دنیا همسرش را آزار نمی‌دهد، مگر آن‌که همسر او از حورالعین می‌گوید:

"لَا تُؤْذِيهِ قَاتَلَكِ اللهُ ؛ فَإِنَّمَا هُوَ عِنْدَكِ دَخِيلٌ يُوشِكُ أَنْ يُفَارِقَكِ إِلَيْنَا."

او را میازار، خدا تو را بکشد؛
زیرا او نزد تو تنها مهمانی گذراست،
و به‌زودی تو را ترک می‌کند و به سوی ما می‌آید.»

منبع:

این روایت دارای سندی نیکو و معتبر است؛ تمامی راویان آن ثقه و مورد اعتمادند. ترمذی این حدیث را «حَسَن» دانسته و ذهبی نیز در سیر أعلام النبلاء (ج ۵، ص ۱۲) تصریح کرده است: «سند آن صحیح و متصل است.»

پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند:

"إِنَّ الدِّينَ يُسْرٌ، وَلَنْ يُشَادَّ الدِّينَ أَحَدٌ إِلَّا غَلَبَهُ، فَسَدِّدُوا وَقَارِبُوا، وَأَبْشِرُوا، وَاسْتَعِينُوا بِالْغَدْوَةِ وَالرَّوْحَةِ وَشَيْءٍ مِنَ الدُّلْجَةِ."

«دين آسان است؛ و هرکس دین را بر خود سخت بگيرد، سرانجام مغلوبش می‌کند (یعنی خسته و درمانده می‌شود). پس راه درست و ميانه را در پيش بگيريد و [به درستکاری و ميانه‌روی] شاد باشيد و از عبادت صبح و شام و پاسی از شب کمک بگيريد». [صحيح البخاري - ۳۹]

ابن المُنَيِّر رحمه‌الله می‌گوید:

"في هذا الحَديثِ عَلَمٌ مِن أعلامِ النُّبوَّةِ؛ فقد رَأينا ورَأى النَّاسُ قَبلَنا أنَّ كُلَّ مُتَنَطِّعٍ في الدِّينِ ينقَطِعُ، وليس المُرادُ مَنعَ طَلَبِ الأكمَلِ في العِبادةِ؛ فإنَّه مِنَ الأُمورِ المَحمودةِ، بل مَنعَ الإفراطِ المُؤَدِّي إلى المَلالِ، أوِ المُبالَغةِ في التَّطَوُّعِ المُفضي إلى تَركِ الأفضَلِ، أو إخراجِ الفَرضِ عن وقتِه، كمَن باتَ يُصَلِّي اللَّيلَ كُلَّه، ويُغالبُ النَّومَ إلى أن غَلَبَته عَيناه في آخِرِ اللَّيلِ، فنامَ عن صَلاةِ الصُّبحِ في الجَماعةِ، أو إلى أن خَرَجَ الوقتُ المُختارُ، أو إلى أن طَلَعَتِ الشَّمسُ فخَرَجَ وقتُ الفريضةِ."

«در این حدیث، نشانه‌ای از نشانه‌های نبوت نهفته است. ما و مردمان پیش از ما مشاهده کرده‌ایم که هر کس در دین سخت‌گیری بی‌رویه کند، رهاشده از آن بازمی‌ماند. منظور [از نهی در این حدیث] جلوگیری از طلب بهترین حالت در عبادت نیست — زیرا این خود امری پسندیده است — بلکه مقصود، بازداشتن از زیاده‌رویِ ملال‌آور یا افراط در نوافل است که ممکن است به ترکِ عمل برتر یا خارج شدن فریضه از وقتش بینجامد. مانند کسی که تمام شب را به نماز می‌ایستد و با خواب می‌جنگد تا آنکه در پایان شب، خواب بر چشمانش چیره می‌شود و از نماز صبح در جماعت بازمی‌ماند، یا تا زمانی که وقت اختیاری [نماز] می‌گذرد، یا تا طلوع خورشید که وقتِ فریضه به پایان می‌رسد.»

فتح الباری، ابن حجر، ج ۱، ص ۹۴.