علت فساد جوامع:
امام غزالی رحمه الله:
....چنین بود روش عالمان در امر به معروف و نهی از منکر و بی اعتنایی آنان به زورمندی حاکمان؛چرا که به لطف و حمایت الهی پشتگرم بودند و به حکم خدا و توفیق شهادت خرسند بودند و چون نیت خود را برای خدا خالص کرده بودند،سخنانشان دلهای سخت را تکان می داد و آنها را نرم می نمود و قساوت و زنگارشان را می زدود!
اکنون اما حرص و طمع زبان عالمان را بسته است و سکوت پیشه کرده اند و اگر هم سخن بگویند احوالشان مؤید و حامی اظهاراتشان نیست و به همین سبب، ناکام مانده اند؛حال آن که اگر صداقت داشتند و نیتی شایسته علم داشتند موفق می شدند.
باری تباهی توده ها از فساد حاکمان است و فساد حاکمان نتیجه فساد عالمان است و فساد عالمان ناشی از سلطه شهوت مال اندوزی و مقام پرستی است. هر که تحت سلطه شهوت دنیاپرستی باشد،توان بازخواست فرودستان را نیز نخواهد داشت چه رسد به قدرتمندان و حاکمان!
"...فهذه کانت سیرة العلماء وعادتهم فی الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر، وقلة مبالاتهم بسطوة السلاطین؛ لکونهم اتکلوا على فضل الله تعالى أن یحرسهم، ورضوا بحکم الله تعالى أن یرزقهم الشهادة، فلما أخلصوا لله النیة؛ أثر کلامهم فی القلوب القاسیة، فلینها، وأزال قساوتها.
وأما الآن؛ فقد قیدت الأطماع ألسن العلماء؛ فسکتوا، وإن تکلموا؛ لم تساعد أقوالَهم أحوالهم، فلم ینجحوا، ولو صَدَقوا وقصدوا حق العلم؛ لأفلحوا.
ففساد الرعایا بفساد الملوک، وفساد الملوک بفساد العلماء، وفساد العلماء باستیلاء حب المال والجاه، ومن استولى علیه حب الدنیا؛ لم یقدر على الحسبة على الأراذل، فکیف على الملوک والأکابر".
إحیاء علوم الدین،ج ۲ ص۳۵۷
