قتاده از تابعی بزرگوار امام مُطَرِّف بن شخیر نقل میکند که گفته است:
"إِنَّ هَذَا المَوْتَ قَدْ أَفْسَدَ عَلَى أَهْلِ النَّعِيْمِ نَعِيْمَهُم، فَاطْلُبُوا نَعِيْماً لاَ مَوْتَ فِيْهِ."
«مرگ لذات اهل نعمت را تباه کرده است، بیائید نعمتی را بطلبید که فنا ندارد».
سير أعلام النبلاء، ج ۴، ص ۱۹۰-۱۹۱.
حسن بصری رحمه الله میگوید:
"إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى إِذَا أَرَادَ أَنْ يَقْبِضَ رُوحَ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ، اطْمَأَنَّتِ النَّفْسُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى، وَاطْمَأَنَّ اللَّهُ إِلَيْهَا."
«چون خداوند اراده کند جان بنده مؤمنش را بگیرد، نفس او آرام و مطمئن به سوی پروردگار میرود؛ و خداوند نیز با رضایت و رحمت خویش، آن را میپذیرد.»
تفسیر قرطبی، ج ۲۰، ص ۵۸.
امام حسن بصری رحمه الله:
میخندیم و از عملکرد خود غافلیم. الله بر اعمال ما نظارت دارد، چنانچه بر مبنای رفتارمان با ما برخورد کند، هیچ چیزی را از ما نمیپذیرد.
وای بر تو ای بنی آدم! مگر شما توان و نیروی جنگیدن با الله را دارید؟
من قومی را دیدهام که دنیا از منظر آنان از خاکستر زیر پایشان کمارزشتر بود، و قومی دیگر نیز دیدهام که به جز قوت شب چیز دیگری را نداشتند، و با این وجود همۀ آن را مصرف نمیکردند، بلکه بعضی از آن را صدقه میدادند، در حالی خود گرسنهتر بودند.
...نَضْحَكُ وَلاَ نَدْرِي لَعَلَّ اللهَ قَدِ اطَّلَعَ عَلَى بَعْضِ أَعْمَالِنَا.
وَقَالَ: لاَ أَقْبَلُ مِنْكُم شَيْئاً، وَيَحَكَ يَا ابْنَ آدَمَ! هَلْ لَكَ بِمُحَارِبَةِ اللهِ -يَعْنِي: قُوَّةً-.
وَاللهِ لَقَدْ رَأَيْتُ أَقْوَاماً كَانَتِ الدُّنْيَا أَهْوَنَ عَلَى أَحَدِهِمْ مِنَ التُّرَابِ تَحْتَ قَدَمَيْهِ، وَلَقَدْ رَأَيْتُ أَقْوَاماً يُمْسِي أَحَدُهُمْ وَلاَ يَجِدُ عِنْدَهُ إِلاَّ قُوْتاً، فَيَقُوْلُ: لاَ أَجْعَلُ هَذَا كُلَّهُ فِي بَطْنِي.
فَيَتَصَدَّقُ بِبَعْضِهِ، وَلَعَلَّهُ أَجْوَعُ إِلَيْهِ مِمَّنْ يَتَصَدَّقُ بِهِ عَلَيْهِ.
سیر أعلام النبلاء، ج ۴، ص ۵۸۵.
بشر بن حارث رحمه الله :
"لا يجد حلاوة الآخرة رجل يحب أن يعرفه الناس."
«کسی که دوست دارد مردم او را بشناسند، شیرینی آخرت را نخواهد چشید.»
حلیة الأولیاء، ج ٨، ص ۳۴۳.
پ.ن: باید مراقب انگیزههای درونی خود باشیم و تلاش کنیم هر عمل خیر و عبادتی را صرفاً برای خداوند انجام دهیم، نه برای شهرت یا احترام اجتماعی.
روزی امام علی بن ابیطالب (کَرَّمَ اللهُ وَجهَه) به گورستان رفت و خطاب به مردگان گفت:
«خانههایتان دیگر ساکنان تازهای یافتهاند،
اموالتان تقسیم شده،
و همسرانتان به ازدواج دیگران درآمدهاند.
این است خبرِ ما از دنیا،
شما چه خبری دارید؟»
سپس فرمود:
«قسم به کسی که جانم در دست اوست، اگر به آنان اجازه سخن گفتن داده میشد، بیتردید میگفتند:
بهترین توشه، تقواست.»
پینوشت: امام علی (رضي الله عنه) با این رفتار، در واقع گفتوگویی مثالی و نمادین با اهل قبور برقرار کرد تا حقیقت فنا و بیوفایی دنیا را مجسّم سازد. این خطاب، نه از سر انتظار پاسخ شنیدنی، بلکه برای تذکر و بیدارسازی دلهای زنده است؛ نوعی گفتوگوی تمثیلی که مخاطبِ حقیقیاش انسانِ غافل از مرگ است، نه مردگانِ در خاک.
خوشست عُمر
دریغا که جاودانی نیست
پس اعتماد بر این
پنج روزِ فانی نیست ...
سعدی
مادری از عالمی پرسید: «خوابِ بچههایم بسیار سنگین است؛ به همینخاطر نمیتوانم آنها را برای نماز صبح بیدار کنم. حالا چه کار کنم؟»
شیخ پاسخ داد: «اگر اتاق آتش بگیرد و جانشان در خطر باشد، چه میکنی؟»
زن گفت: «آنها را بیدار خواهم کرد.»
شیخ پرسید: «ولی خوابشان سنگین است؛ چگونه بیدارشان میکنی؟»
زن گفت: «بهخدا قسم هرطور شده آنها را بیدار میکنم؛ حتی اگر شده، آنها را کشانکشان از اتاق خارج میکنم.»
شیخ گفت: «همانطور که برای نجاتشان از آتشِ دنیا این کار را میکنی، برای نجاتشان از آتشِ جهنم نیز چنین کن.»
مُـرد
و او را به جهنـم بُردند، گفت: پس دوستانم کجا هستند؟! گفتند: پـس از مـرگ تو تـوبه کردند..!!
فضیل بن عیاض رحمهالله دربارهٔ دلیل زیبایی بهشت میگفت:
"حَسُنَتِ الْجَنَّةُ لِأَنَّ عَرْشَ رَبِّ الْعَالَمِينَ سَقْفُهَا."
بهشت زیباست، چون سقف آن، عرشِ ربالعالمین است!
صفة الجنة، ابن أبي الدنيا، شم ۱۷.
پادشاهی روزی به وزیر خویش گفت:
چه خوب است اگر پادشاهی جاودانه باشد!
وزیر گفت:
اگر جاودانه بود، نوبت به تو نمیرسید!!!
حاتم رحمه الله:
"فإني نظرت إلى الخلق، فإذا كل شخص له محبوب، فإذا وصل إلى القبر فارقه محبوبه، فجعلت محبوبي حسناتي لتكون في القبر معي."
به مردم نگاه کردم؛ دیدم هر کس برای خودش یار و محبوبی دارد، اما چون به قبر میرسد، محبوبش از او جدا میشود.
پس من نیکیهایم را یار خویش قرار دادم تا در قبر — و آنجا که همه تنها میمانند — همراهم باشند.
مختصر منهاج القاصدین، ص ۲۴.
