| دفترچه

در خصوص «چشم‌وهم‌چشمی» و «مقایسهٔ ممنوع»، رسول الله ﷺ فرمودند:

"انْظُرُوا إِلَى مَنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ، وَلاَ تَنْظُرُوا إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَكُمْ، فَهُوَ أَجْدَرُ أَنْ لاَ تَزْدَرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ."

«به کسانی بنگرید که (از نگاه امکانات دنیوی) در مرتبه‌ی پایین‌تری از شما قرار دارند و متوجه کسانی نباشید که از امکانات بیشتری نسبت به شما برخوردارند؛ زيرا اين کار باعث می‌شود نعمت‌هايی را که الله متعال در اختیار شما قرار داده، حقير و ناچيز نشماريد».

[متفق علیه، این لفظ مسلم است].

شرح حدیث

حدیث مذکور با وصیت و سفارشی سودمند و با انواع خیر همراه است؛ و خط مشی سالم و درست را ترسیم می‌کند تا مسلمان در زندگی دنیا، در مسیر آن گام بردارد. و اگر مردم این وصیت را به گوش گرفته و به آن جامه عمل بپوشانند، صابر و شکیبا، شاکر و سپاسگذار و با رضایت زندگی خواهند کرد.

در این حدیث دو وصیت مطرح شده است:

۱- انسان به کسی نگاه کند و خود را با او بسنجد که از نگاه معیشتی و امور دنیا در مرتبه‌ی پایین‌تری از او قرار دارد.

۲- توجه وی به کسی نباشد و خود را با او نسنجیده و مقایسه نکند که در امور دنیا و وضع معیشتی در مرتبه بالاتر و وضع بهتری از او می‌باشد.

هرکس به این دو وصیت عمل کند، دلش آرام و خاطرش آسوده و زندگی لذت‌بخشی خواهد داشت؛ و نعمت‌های الهی را در زندگی خود بیشتر دیده و شکر آنها را به جا آورده و تواضع به خرج می‌دهد.

این حدیث مخصوص امور دنیوی می‌باشد اما در امور آخرت، باید نگاه انسان به کسی باشد که برتر از اوست تا به او اقتدا کند؛ و متوجه کوتاهی خود گردد و این باعث شود تا بر طاعات و عبادات خود بیفزاید.

فضیل بن عیاض رحمه الله:

"من استحوذ عليه الهوى واتباع الشهوات انقطعت عنه موارد التوفيق."

«آنکه هوای نفس و پیروی از شهوات بر وی غالب شود، سرچشمه‌های توفیق را از دست می‌دهد».

روضة المحبین، ص ۴۷۹.

امام ﺷﺎﻓﻌﯽ ﺭحمه الله:

«أُحِبُّ لِمَنْ أَصَابَ ذَنْبًا فَسَتَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ أَنْ يَسْتُرَهُ عَلَى نَفْسِهِ وَيَتُوب.»

«دوست دارم کسی که گناهی از او سر زده و خدا آن را بر او پوشانده است، خودش نیز آن گناه را پنهان نگه دارد و توبه کند.»

فَتحُ الباري بِشرح صحیح البُخاري، ج ۱۲، ص ۱۲۵.

حاتم رحمه الله:

"فإني نظرت إلى الخلق، فإذا كل شخص له محبوب، فإذا وصل إلى القبر فارقه محبوبه، فجعلت محبوبي حسناتي لتكون في القبر معي."

به مردم نگاه کردم؛ دیدم هر کس برای خودش یار و محبوبی دارد، اما چون به قبر می‌رسد، محبوبش از او جدا می‌شود.
پس من نیکی‌هایم را یار خویش قرار دادم تا در قبر — و آنجا که همه تنها می‌مانند — همراهم باشند.

مختصر منهاج القاصدین، ص ۲۴.