ابوالدرداء رضياللهعنه میگفت:
خیر و خوبی واقعی این نیست که ثروت و فرزندانت زیاد باشند؛
بلکه خوبی در این است که کارهای نیکت بیشتر شود، بردباری و بزرگواریات افزون گردد،
و در بندگی خدا از دیگران پیشی بگیری.
اگر کار نیکی کردی، خدا را شکر کنی؛
و اگر لغزشی داشتی، از او آمرزش بخواهی و استغفار کنی.
تاریخ دمشق، لابنعساکر، ج ۷، ص ۱۵۸-۱۵۹.
روزی امام علی بن ابیطالب (کَرَّمَ اللهُ وَجهَه) به گورستان رفت و خطاب به مردگان گفت:
«خانههایتان دیگر ساکنان تازهای یافتهاند،
اموالتان تقسیم شده،
و همسرانتان به ازدواج دیگران درآمدهاند.
این است خبرِ ما از دنیا،
شما چه خبری دارید؟»
سپس فرمود:
«قسم به کسی که جانم در دست اوست، اگر به آنان اجازه سخن گفتن داده میشد، بیتردید میگفتند:
بهترین توشه، تقواست.»
پینوشت: امام علی (رضي الله عنه) با این رفتار، در واقع گفتوگویی مثالی و نمادین با اهل قبور برقرار کرد تا حقیقت فنا و بیوفایی دنیا را مجسّم سازد. این خطاب، نه از سر انتظار پاسخ شنیدنی، بلکه برای تذکر و بیدارسازی دلهای زنده است؛ نوعی گفتوگوی تمثیلی که مخاطبِ حقیقیاش انسانِ غافل از مرگ است، نه مردگانِ در خاک.
بلال بن سعد رحمه الله فرمود:
سه چیز هست که اگر در کارها باشند، مورد قبول واقع نمیگردند:
• شرک
• کفر
• رأی
گفته شد: «رأی چیست؟»
فرمود: «کتاب الله و سنت رسولش صلیاللهعلیهوسلم را ترک نماید و به رأی و نظر خویش عمل کند.»
حلیة الاولیاء، ج ۵، ص ۲۲۹.
امام ذهبی رحمه الله:
"إِذَا ثبتَتْ إِمَامَةُ الرَّجُلِ وَفَضْلُهُ، لَمْ يَضُرَّهُ مَا قِيْلَ فِيْهِ."
«هرگاه پیشوایی و فضیلت عالمی ثابت شد، دیگر سخنانی که دربارهی او گفته شود به او زیانی نخواهد رساند.»
سیر أعلام النبلاء، ج ۸، ص ۴۴۸.
خوشست عُمر
دریغا که جاودانی نیست
پس اعتماد بر این
پنج روزِ فانی نیست ...
سعدی
مادری از عالمی پرسید: «خوابِ بچههایم بسیار سنگین است؛ به همینخاطر نمیتوانم آنها را برای نماز صبح بیدار کنم. حالا چه کار کنم؟»
شیخ پاسخ داد: «اگر اتاق آتش بگیرد و جانشان در خطر باشد، چه میکنی؟»
زن گفت: «آنها را بیدار خواهم کرد.»
شیخ پرسید: «ولی خوابشان سنگین است؛ چگونه بیدارشان میکنی؟»
زن گفت: «بهخدا قسم هرطور شده آنها را بیدار میکنم؛ حتی اگر شده، آنها را کشانکشان از اتاق خارج میکنم.»
شیخ گفت: «همانطور که برای نجاتشان از آتشِ دنیا این کار را میکنی، برای نجاتشان از آتشِ جهنم نیز چنین کن.»
شیخ یاسین بن یوسف المراکشی رحمهالله نقل میکند که: در یکی از روستاهای شام کودکی دهساله را دید که دیگر کودکان او را مجبور میکردند تا با آنها بازی کند و بهخاطر همراه نشدن با آنان، همواره او را در تنگنا قرار میدادند. هر بار که او از آنها میگریخت، بهشدت میگریست و با خود قرآن زمزمه میکرد.
شیخ یاسین میگوید: با دیدنش محبتش در دلم افتاد و او را تعقیب کردم. او به مغازه پدرش رفت و پدرش او را کنار دست خود قرار داد. کودک دهساله همچنان با تلاوت قرآن، هم به پدرش کمک میکرد و هم به فروش و بیع میپرداخت.
بنابراین شیخ مراکشی رحمهالله به مسجد و نزد معلمش رفت و به او گفت: «مواظب این کودک باش، شاید که این کودک عالمترین و زاهدترین فرد زمانش شود.»
و بالفعل، این کودک بزرگ شد و به شیخالاسلام و بزرگ فقها و محدثین تبدیل گشت؛ و این کودک کسی جز امام نووی رحمهالله نبود.
تحفة الطالبين في ترجمة الإمام محيي الدين، ابن العطار، ص ٤٤.
مردی از حذیفه -رضی الله عنه- پرسید: «نفاق و دورویی چیست؟»
حذیفه -رضی الله عنه- فرمود:
"أَنْ تَتَكَلَّمَ بِالإِسْلاَمِ، وَلاَ تَعْمَلَ بِهِ."
«نفاق یعنی اینکه از اسلام سخن بگویی، ولی به آن عمل نکنی.»
سير أعلام النبلاء، ج ۲، ص ۳۶۳.
ابن مسعود رضی الله عنه:
"إن المؤمن يرى ذنوبه كأنه في أصل جبل يخاف أن يقع عليه، وإن الفاجر يرى ذنوبَه كذُبابٍ طار على أنفه."
«انسان مؤمن گناهش را همچون کوهی میبیند و میترسد که بر وی بیافتد؛ و شخص فاجر گناهش را همچون مگسی میبیند که به دور بینیاش میچرخد!».
جامع العلوم والحکم، ج ۱، ص ۴۳۷.
حسن بصری رحمه الله:
"أكثِروا من الاستغفار في بيوتكم، وعلى موائدكم، وفي طُرقكم، وفي أسواقكم، وفي مجالسكم أينما كُنتم، فإنكم ما تدرون متى تنزل المغفرة."
«تا میتوانید در خانههایتان و در وقت سختی و بلایا، و در راه و در کوچه و بازار، و در مجالس خود و هرجایی که بودید، زیاد استغفار کنید؛ چرا که شما نمیدانید چه وقت مغفرت الهی نازل میشود.»
جامع العلوم والحکم، ج ۲، ص ۴۰۸.
تابعیِ بزرگوار، امام ابنِ سیرین ـ که در تعبیرِ خواب شهرتی بلند دارد ـ هرگاه کسی از او دربارهٔ خوابی میپرسید، به او میگفت:
«اتق الله في اليقظة لا يضرك ما رأيت في المنام.»
«در بیداری تقوای الهی پیشه کن؛ آنگاه آنچه در خواب دیدهای، به تو زیانی نخواهد رساند.»
حِلیةُ الأولیاء و طبقاتُ الأصفياء، ج ۲، ص ۲۷۳.
سلیمان بن عبدالملک، خلیفهی قدرتمند اموی، از سَلَمَةُ بن دینار ــ از بزرگان تابعین ــ خواست که او را نصیحتی کند.
سلمه گفت: «نصیحتی میکنم و کوتاه هم میگویم:
"عَظِّمْ رَبَّكَ وَنَزِّهْهُ، أَنْ يَرَاكَ حَيْثُ نَهَاكَ، أَوْ يَفْقِدَكَ حَيْثُ أَمَرَكَ ".
«پروردگارت را چنان بزرگ و پاک بدان که نه تو را در جایی بیابد که از بودنت در آن نهی کرده، و نه در جایی نیابد که فرمان داده باشد در آن حضور داشته باشی.»
سنن دارِمی، ر ۶۷۳.
فضیل بن عیاض رحمهالله دربارهٔ دلیل زیبایی بهشت میگفت:
"حَسُنَتِ الْجَنَّةُ لِأَنَّ عَرْشَ رَبِّ الْعَالَمِينَ سَقْفُهَا."
بهشت زیباست، چون سقف آن، عرشِ ربالعالمین است!
صفة الجنة، ابن أبي الدنيا، شم ۱۷.
از حسن بصری رحمه الله پرسیدند:
«آیا ابلیس (شیطان) میخوابد؟»
گفت:
"لَوْ نَامَ لَوَجَدْنَا لِذَلِكَ رَاحَةً."
«اگر میخوابید، ما به سبب آن، آرامش مییافتیم.»
الزهد لأحمد بن حنبل، ص ۲۱۶، ش ۱۵۰۶.
عاصم بن عصام بیهقی ـ رحمه الله ـ روایت میکند:
«شبی را مهمان امام احمد بن حنبل بودم. او ظرفی آب (برای وضو و تهجد) آورد و کنارم گذاشت. وقتی صبح شد، نگاه کرد و دید آب همانطور دستنخورده مانده است. با تعجب گفت:
"سُبْحَانَ الله! رَجُلٌ يَطْلُبُ العِلْمَ لاَ يَكُوْنُ لَهُ وِردٌ بِاللَّيْل."
سبحانالله! مردی در جستوجوی علم است، امّا بهرهای از عبادت شبانه ندارد!»
سیر أعلام النبلاء، جلد ۱۱، صفحه ۲۹۸.
مالک بن دینار به مغیرة بن حبیب گفت:
"يَا مُغِيرَةُ انْظُرْ كُلَّ جَلِيسٍ وَصَاحِبٍ، لَا تَسْتَفِيدُ فِي دِينِكَ مِنْهُ خَيْرًا فَانْبِذْ عَنْكَ صُحْبَتَهُ."
«ای مغیره! به هر کسی که با او مینشینی و دوستی میکنی نگاه کن؛ اگر از او در دینت هیچ فایده و خیری نمیبینی، همنشینیاش را کنار بگذار و از او دوری کن.»
الزهد لأحمد بن حنبل، ص ۲۶۰، ش ۱۸۷۷.
امام سفیان بن عُیَینَه رحمهالله تعالى:
"أَجْهَلُ النَّاسِ مَنْ تَرَكَ مَا يَعْلَمُ،
وَأَعْلَمُ النَّاسِ مَنْ عَمِلَ بِمَا يَعْلَمُ،
وَأَفْضَلُ النَّاسِ أَخْشَعَهُمْ لِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ."
یعنی :
نادانترین مردم کسی است که آنچه را میداند، رها میکند؛
و عالمترین مردم، آن است که به علم و دانستهی خود عمل میکند؛
و بهترین مردم، آن است که در برابر خداوند عزّوجل، از همه خاشعتر باشد.
مسند الدارمي، ج ۱، ص ۳۵۵، ش ٣٤٢.
ابنعباس رضیالله عنهما از کعب روایت میکند که گفت:
«إنَّ فِی جَهنَّمَ بَردًا هُوَ الزَّمهَرِیر، یُسْقِطُ اللَّحْمَ عَنِ العَظْمِ، حَتَّى یَسْتَغِیثُوا بِحَرِّ جَهَنَّم.»
«در جهنّم سرمایی وجود دارد به نام زَمهَریر که گوشت انسان را از استخوان جدا میکند، بهگونهای که دوزخیان ناچار میشوند به گرما و حرارت دوزخ پناه ببرند!»
حلیة الأولیاء و طبقات الأصفياء، ج ۵، ص ۳۷۰.
اللّهُمَّ أَجِرْنا مِنَ النّارِ، وَنَجِّنا بِرَحمَتِكَ مِن عَذابِكَ، یا الله، یا الله، یا الله… آمين.
بلال بن سعد رحمهالله میگوید:
"لَا تَكُنْ وَلِيًّا لِلَّهِ فِي الْعَلَانِيَةِ وَعَدُوَّهُ فِي السَّرِيرَةِ."
«از کسانی نباش که در ظاهر دوست الله متعالاند، ولی در نهان دشمنش.»
الإخلاص و النیة، ابن ابی الدنیا، ص ۵۴.
خالد بن خراش رحمهالله میگوید:
به امام مالک رحمهالله گفتم: نصیحتم کن.
فرمود:
"عليك بتقوى الله وطلب العلم عند أهله."
«تقوای الهی پیشه ساز و طلب علم از اهل آن را بر خود لازم بگیر.»
ترتيب المدارك، قاضی عیاض، ج ۱، ص ۱۸۹.
