هدهد در نقل اخبار بادقت بود:
{ وَجِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ } «و از [سرزمین] سبأ خبری موثق برایت آوردهام.»
او نگفت: شنیدم یا خواندم یا آنطور به من رسیده و…
همچنین موضع گیری سلیمان پیامبر علیه السلام نیز همانند بسیاری از ما "تایید بی چون و چرا" نبود!
بلکه فرمود:
{ سَنَنْظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْكَاذِبِينَ } «خواهیم دید که آیا راست گفتهای یا دروغگویی.»
اطمینان از یک خبر پیش از تصدیق یا قبول آن، منهج انبیاست.
| منقول است.
عطاء رحمه الله:
"إن الرجل ليتكلم في غضبه بكلمة يهدم بها عمل ستين سنة أو سبعين سنة."
«چهبسا انسان در هنگام خشم و عصبانیت، سخنی بر زبان آورد که عملِ شصت یا هفتاد سالهاش را تباه کند.»
فتح الباري، ابن رجب رحمه الله، ج ۱، ص ۲۰۰.
حافظ ذهبی ـ رحمهالله ـ یکی از عوامل استقامت و پایداریِ امام احمد بن حنبل ـ رحمهالله ـ را در دوران فتنهٔ خلقِ قرآن چنین بیان کرده است:
"الصَّدعُ بِالْحَقِّ عَظِيْمٌ، يَحْتَاجُ إِلَى قُوَّةٍ وَإِخْلاَصٍ، فَالمُخْلِصُ بِلاَ قُوَّةٍ يَعجِزُ عَنِ القِيَامِ بِهِ، وَالقَوِيُّ بِلاَ إِخلاَصٍ يُخْذَلُ، فَمَنْ قَامَ بِهِمَا كَامِلاً، فَهُوَ صِدِّيْقٌ، وَمَنْ ضَعُفَ، فَلاَ أَقَلَّ مِنَ التَّأَلُّمِ وَالإِنكَارِ بِالقَلْبِ، لَيْسَ وَرَاءَ ذَلِكَ إِيْمَانٌ - فَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ -."
«آشکارا و به حقّ صحبت کردن کار بزرگیست که نیازمندِ دارا بودن "قدرت" و "اخلاص" است. انسان مخلص بدون "قدرت کافی" از انجام آن عاجز می ماند، و انسان نیرومند "بدون اخلاص" خوار و ذلیل می گردد. پس انسان صدّیق کسی است که با هر دوی آنها برای بیان حقیقت قیام کند. و هر کس ضعیف و ناتوان باشد، دستکم باید رنجِ درونی داشته باشد و در دل انکار کند؛ كه پس از این، دیگر ایمانی باقی نمیماند. و لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِالله (هیچ نیرویی نیست مگر به یاریِ الله).»
سير أعلام النبلاء، ج ۱۱، ص ۲۳۴.
ابوالدَّرداء به همسرش امالدرداء رضياللهعنهما گفت:
"إذَا غَضِبْتُ فرضيني وإذا غضبت رضيتك فإذا لم نكن هكذا ما أَسْرَعَ مَا نَفتَرِق."
«وقتی من عصبانی شدم، تو مرا آرام کن؛ و وقتی تو عصبانی شدی، من آرامت میکنم.
اگر چنین نباشیم، خیلی زود در میان ما جدایی میافتد.»
روضة العقلاء ونزهة الفضلاء، ابن حبان، ص ۷۲.
عبداللهبنعبّاس به سعیدبنجُبَیر رضیاللهعنهما گفت:
"حَدِّثْ."
«حدیث نقل کن!»
سعید پرسید:
"أُحَدِّثُ وَأَنْتَ هَا هُنَا؟!"
«با اینکه شما اینجا حضور دارید، حدیث بگویم؟»
ابن عباس پاسخ داد:
"أَوَلَيْسَ مِنْ نِعْمَةِ اللهِ عَلَيْكَ أَنْ تُحِدِّثَ وَأَنَا شَاهِدٌ، فَإِنْ أَصَبْتَ فَذَاكَ، وَإِنْ أَخْطَأْتَ عَلَّمْتُكَ."
«آیا این از نعمتهای خداوند بر تو نیست که در حضور من حدیث بازگو کنی؟
اگر درست گفتی که بسیار خوب، و اگر اشتباه کردی، تو را راهنمایی خواهم کرد.»
سير أعلام النبلاء، ج ۴، ص ۳۳۵.
پینوشت: این روایت، افزون بر بُعد آموزشی، بر نکتهای لطیف نیز تأکید دارد: رعایت ادب علمی در برابر کسی که از نظر علم یا تقوا برتر است. امتناع اولیهٔ سعید بن جبیر از روایت، نشان ادب شاگرد در حضور استادی بزرگ چون ابنعباس است؛ و پاسخ ابنعباس هم نمونهای از تواضع عالم راستین که نه تنها از پرسش و گفتوگوی شاگرد نمیرنجد، بلکه آن را نعمتی الهی و فرصتی برای پرورش علمی او میشمارد.
ابوجندل و ابوبصیر ـ رضیالله عنهما ـ از چهرههای برجسته و قهرمانان بزرگ اسلام بودند.
ابوجَندل بن سهیل بن عَمرو از نخستین مسلمانان بود و بهخاطر ایمانش سخت شکنجه شد. نام او در صحیح بخاری و در ماجرای حدیبیه آمده است.
ابوبصیر عُتبه بن اسید ثقفی نیز از مسلمانان و یاران قدیمی پیامبر ـ صلیاللهعلیهوسلم ـ بود. در صلح حدیبیه پیامبر دربارهاش فرمود:
«ويلَ أمِّهِ مسعرَ حربٍ لو كانَ لَهُ أحدٌ.»
«وای به حال مادرش؛ اگر پشتیبانی داشت، شعلهافروز جنگی میشد!» (بخاری).
این سخن نوعی اظهار شگفتی همراه با تحسین شجاعت اوست؛ «مسعر حرب» یعنی کسی که آتش جنگ را روشن میکند و بهغایت جنگاور و نیرومند است.
آغاز ماجرا
در ذیالقعدهی سال ششم هجرت، پیامبر ـ صلیاللهعلیهوسلم ـ با حدود هزار و چهارصد مسلمان بهقصد انجام نخستین عمره پس از هجرت راهی مکه شدند. برای مقابله با خطر احتمالی قریش، سلاح نیز همراه داشتند.
وقتی به «عَسفان» رسیدند، خبر رسید قریش آمادهی جلوگیری از ورود آنان به مکه شده است.
پیامبر با اصحابش مشورت کرد. ابوبکر پیشنهاد داد که بدون عقبنشینی به سوی مکه بروند و اگر قریش مانع شد، با آنان بجنگند. پیامبر ـ صلیاللهعلیهوسلم ـ فرمود:
«امضوا علَى اسمِ اللهِ.»
«به نام الله ادامه دهید» (بخاری).
در نزدیکی منطقهی حدیبیه، قریش «عُروة بن مسعود» را برای مذاکره و جلوگیری از ورود مسلمانان فرستاد. سپس «سهیل بن عمرو» برای نهایی کردن گفتوگوها آمد.
صلح حدیبیه
این مذاکرات به توافقی انجامید که بعدها به نام صلح حدیبیه معروف شد. بر اساس آن:
گرچه این شروط در ظاهر برای مسلمانان سخت و ناعادلانه بود، پیامبر ـ صلیاللهعلیهوسلم ـ بیهیچ تردید آن را پذیرفت؛ چون به آیندهی روشن این صلح یقین داشت. و همانگونه که وعده داده بود، برکات این پیمان بعدها آشکار شد.
آمدن ابوجندل در زنجیر
پس از پایان نگارش صلحنامه، ابوجندل ـ که در مکه زندانی و در بند بود ـ گریخته و خود را به مسلمانان رساند. پدرش سهیل برخاست، او را زد و گفت:
«ای محمد! این اولین کسی است که باید مطابق پیمان به من بازگردانی.»
و پیامبر او را به مشرکان تحویل داد.
ابوجندل فریاد زد: «ای مسلمانان! مرا به سوی مشرکانی برمیگردانید که مرا به خاطر دینم شکنجه میکنند؟!»
پیامبر پاسخ داد:
«إنا قد عقدنا بيننا وبين القوم صلحًا، فأعطيناهم على ذلك، وأعطونا عليه عهدًا، وإنا لن نغدر بهم.»
«ما با مردم پیمان صلح بستهایم و به آنها در این مورد قول دادهایم و آنها نیز به ما قول دادهاند و ما به آنها خیانت نخواهیم کرد.»
و او را دلداری داد و فرمود:
«يا أبا جندل اصبر واحتسب، فإن الله عز وجل جاعل لك ولمن معك من المستضعفين فرجا ومخرجا.»
«ای ابوجندل! صبر کن و امید اجر داشته باش؛ خدا برای تو و همراهان ستمدیدهات گشایش و راه نجاتی قرار خواهد داد.» (احمد)
فرار ابوبصیر و آغاز ماجرای بزرگ
پس از بازگشت پیامبر به مدینه، ابوبصیر که در مکه زیر شکنجه بود، موفق شد بگریزد. قریش دو مرد را برای بازگرداندنش نزد پیامبر فرستاد تا بندهای صلح رعایت شود.
عروة بن زبیر داستان او را چنین روایت میکند:
وقتی پیامبر به مدینه آمد، ابوبصیر ـ که مسلمانی از قریش بود ـ نزد او آمد. قریش دو نفر را فرستادند و پیمان را یادآوری کردند. پیامبر هم او را تحویل آنان داد. در راه، وقتی به «ذو الحلیفه» رسیدند، نشسته و از خرمایشان میخوردند.
ابوبصیر رو به یکی از آنان کرد و گفت:
«به خدا شمشیرت را خیلی خوب میبینم!»
او با غرور شمشیر را بیرون کشید و گفت: «آری، بسیار هم خوب است؛ بارها امتحانش کردهام.»
ابوبصیر گفت: «بگذار خوب ببینمش.»
مرد شمشیر را به او داد؛ ناگهان ابوبصیر ضربهای زد و او را کشت. مرد دوم از ترس گریخت و خود را به مدینه رساند و هراسان وارد مسجد شد. پیامبر فرمود: «این مرد وحشتزده است!»
مرد گفت: «به خدا سوگند یارم را کشت و من هم کشته میشوم.»
لحظهای بعد ابوبصیر رسید و رو به پیامبر گفت:
«ای پیامبر خدا! تو پیمان خود را انجام دادی؛ مرا تحویلشان دادی، و خداوند خودش مرا رهانید.»
پیامبر فرمود:
«ويلَ أمِّهِ مسعرَ حربٍ لو كانَ لَهُ أحدٌ.»
«وای به حال مادرش؛ چه آتشافروز جنگی است، اگر کسی پشتوانهاش باشد!»
ابوبصیر فهمید که پیامبر دوباره او را تحویل میدهد، پس از مدینه خارج شد و به ساحل دریا رفت و همانجا ماند.
پیوستن ابوجندل و شکلگیری گروهی نیرومند
بهزودی ابوجندل نیز از مکه گریخت و به او پیوست. هر مسلمانی از قریش که میتوانست بگریزد، نزد آنان میآمد. تا اینکه گروهی نیرومند تشکیل شد.
هرگاه میشنیدند کاروانی از قریش به سوی شام رفته، راه را بر آن میبستند، نفراتش را میزدند و اموالش را میگرفتند.
قریش که به ستوه آمده بود، نامهای به پیامبر نوشت و به خدا و پیوند خویشاوندی سوگند داد که:
«هرکس نزد تو بیاید، او را پناه بده و بازنگردان!»
پیامبر برایشان پیام فرستاد، و در همین جریان آیه نازل شد:
{وَهُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ عَنْهُم بِبَطْنِ مَكَّةَ مِن بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ ۚ وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا}
«و او کسی است که دست آنها را از شما, ودست شما را از آنها در درون مکه بعد از آنکه شما را بر آنها پیروز گرداند, (باز داشت و) کوتاه کرد. وخداوند به آنچه انجام می دهید بیناست.» (فتح: ۲۴)
معنا و پیام این داستان
داستان ابوجندل و ابوبصیر ـ رضیالله عنهما ـ نمادی روشن از ایمان، صبر و پایداری در راه عقیده است. کسی که در رویدادهای این داستان دقت کند، بهروشنی یاری و حمایت الهی را در زندگی آنان میبیند. آنان اسباب موفقیت را فراهم کردند و خداوند وعدهی یاری داده بود:
{إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوا وَّالَّذِينَ هُم مُّحْسِنُونَ}
«همانا خداوند با کسانی است که تقوا پیشه کردند ، و کسانی که نیکو کارانند .» (نحل: ۱۲۸)
{مَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا}
«هرکس که از الله بترسد، (الله) راه نجاتی برای او قرار میدهد.» (طلاق: ۲)
{إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ}
«اگر (دین) خدا را یاری کنید, (خداوند) شما را یاری می کند وگامهایتان را (ثابت و) استوار می دارد.» (محمد: ۷)
این ویژگیها ـ تقوا، نیکوکاری و یاری دین خدا ـ در ابوجندل و ابوبصیر و دیگر اصحاب جمع بود. هرگاه این صفات در فرد یا جامعهای در هر زمان جمع شود، هدایت و پیروزی خدا شامل حال آنان خواهد شد. خداوند وعده داده است و وعدهاش حق است:
{ وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ}
«و کسانی که در راه ما (کوشش و) جهاد کنند؛ قطعاً به راههای خویش هدایت شان می کنیم، و یقیناً خداوند با نیکوکاران است.» (عنکبوت: ۶۹)
قدرت گرفتن مسلمانان مستضعف
کمتر از یک سال گذشت که ابوجندل و ابوبصیر ـ همراه دیگر مسلمانان مظلوم ـ به نیرویی بزرگ تبدیل شدند و قریش از آنان بیمناک شد، زیرا راه کاروانهای تجاریشان را از شمال کنترل میکردند.
وفای پیامبر به عهد
این داستان نمونهای زنده از پایبندی پیامبر ـ صلیاللهعلیهوسلم ـ به عهد و دوری از هرگونه خیانت، حتی در برابر دشمن است.
وقتی ابوجندل در زنجیر آمد و پس از او ابوبصیر نیز گریخت، پیامبر هر دو را بازگرداند و به ابوجندل فرمود:
«إنا قد عقدنا بيننا وبين القوم صلحًا، فأعطيناهم على ذلك، وأعطونا عليه عهدًا، وإنا لن نغدر بهم.»
«ما با مردم پیمان صلح بستهایم و به آنها در این مورد قول دادهایم و آنها نیز به ما قول دادهاند و ما به آنها خیانت نخواهیم کرد.»
این رفتار، اجرای فرمان خداست:
{وَأَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذَا عَاهَدتُّمْ}
«و به عهد (و پیمان) خدا وفا کنید ، هرگاه عهد (و پیمان) بستید…» (نحل: ۹۱)
و وفای به عهد در اسلام اصلی بنیادی است که هر مسلمان موظف به رعایت آن است.
اطاعت از پیامبر، حتی زمانی که حکم دشوار است
یکی از آموزههای بزرگ این ماجرا این است که:
واجب است از فرمان پیامبر پیروی کرد، حتی اگر ظاهر آن برای عقل دشوار یا برای دل ناخوشایند باشد.
سهل بن حُنیف ـ رضیالله عنه ـ گفت:
«اتَّهِمُوا رَأْيَكُمْ علَى دِينِكُمْ، لقَدْ رَأَيْتُنِي يَومَ أبِي جَنْدَلٍ، ولو أسْتَطِيعُ أنْ أرُدَّ أمْرَ رَسولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ عليه لَرَدَدْتُهُ.»
«به رأی خود اعتماد نکنید؛ من در روز داستان ابوجندل، اگر میتوانستم فرمان پیامبر را برگردانم، چنین میکردم.»
ابنالدیبع شَیبانی نیز نوشته است:
«قال العلماء : لا يخفى ما في هذه القصة من وجوب طاعته - صلى الله عليه وسلم - والانقياد لأمره وإن خالف ظاهر ذلك مقتضى القياس أو كرهته النفوس ، فيجب على كل مُكَلَف أن يعتقد أن الخير فيما أمر به ، وأنه عين الصلاح المتضمن لسعادة الدنيا والآخرة ، وأنه جاء على أتم الوجوه وأكملها ، غير أن أكثر العقول قصرت عن إدراك غايته وعاقبة أمره.»
«علماء گفتهاند: این داستان نشان میدهد اطاعت از پیامبر ـ صلیاللهعلیهوسلم ـ واجب است، حتی اگر ظاهر آن خلاف عقل و قیاس باشد. پس بر هر فرد مکلفی واجب است باور داشته باشد که خیر و صلاح در همان چیزی است که او فرمان داده و این دستور، همان مصلحت حقیقی است که سعادت دنیا و آخرت را در بر دارد و بر کاملترین و بینقصترین شیوه ممکن نازل شده است؛ اگرچه بیشتر مردم توان درک کامل حکمت و پیامدهای این دستورها را ندارند.»
بشارت برای مستضعفان
این داستان نویدبخش همهی مظلومان است: خدا برای آنان راه گشایش قرار خواهد داد.
پیامبر به ابوجندل فرمود:
«صبر کن و پاداش بخواه؛ خدا برای تو و همراهانت راه رهایی قرار خواهد داد.»
و به ابوبصیر فرمود:
«برو؛ خداوند برای تو و همراهانت از مستضعفان گشایشی قرار میدهد.»
سخن پایانی
با تأمل در زندگی پیامبر ـ صلیاللهعلیهوسلم ـ درسها و تجربههای بیشماری آشکار میشود. بهرهگیری از این آموزهها میتواند در هر زمان و مکان روح صبر، ایستادگی، عزت و پیروزی را در امت زنده نگاه دارد.
و ما چقدر به ابوبصیرها نیاز داریم.
البته حُکّام و وُلاةِ امورِ (خودفروختهٔ) جهانِ اسلام، چشمپوشی که پیشکش، برای خشنودیِ صاحبانِ صهیوصَلیبیشان، خود تمامِ سعیشان را میکنند تا (به خیال و وَهمِ باطلشان) اینگونه حرکات را از نطفه خفه کنند!
و صدالبته که، متقابلاً، مسلمانِ مؤمنِ مجاهد نیز، در پناه و با اتکا به اللهِ یکتا، وظیفهاش را انجام خواهد داد و پیش خواهد برد.
«بِلال، بردهٔ زرخريد اُمَيّة بن خَلَف جُمحي بود. اميه طنابی به گردن او میبست و به دست بچهها میداد، تا او را در کوهستانهای اطراف مکه به اين سوی و آن سوی بکشانند. بچهها آنقدر او را اين طرف و آن طرف میکشانيدند که طناب در گوشتهای گردن بلال فرو میرفت، و او همچنان میگفت: اَحَدْ! اَحَدْ!
اُميه بلال را با طنابهای محکم میبست و با چوبدستی به جان او میافتاد، و او را وادار میکرد که مدتها زير آفتاب بنشيند؛ همچنين، او را پياپی گرسنگی میداد. از همهٔ اينها سختتر، به هنگام گرما گرم آفتاب نيمروز او را از خانه بيرون میآورد و بر پشت، روی ريگزار داغ مکه میخوابانيد، و دستور میداد تخت سنگی بزرگ را روی سينه او قرار دهند، و به او میگفت: به خدا سوگند، در همين حال خواهی ماند تا وقتی که بميری يا به محمد کافر شوی و لات و عُزّی را بپرستی!
بلال در آن حال، همواره میگفت: اَحَد! اَحَد! و نيز میگفت: اگر کلمهٔ ديگری را ياد داشتم که شما را بيشتر از اين بر سر خشم آورد، همان را میگفتم!»
خورشید نبوّت، ترجمهٔ فارسی «الرّحیق المختوم»؛ مؤلف: شیخ صفیالرحمن مبارکفوری، برگردان: دکتر محمدعلی لسانی فشارکی، ص ۱۹۲–۱۹۳.
احمد بن حرب رحمه الله:
عَبَدْتُ اللهَ خَمْسِيْنَ سَنَةً، فَمَا وَجَدْتُ حَلاَوَةَ العِبَادَةِ حَتَّى تَرَكْتُ ثَلاَثَةَ أَشيَاءٍ:
«پنجاه سال خداوند را عبادت کردم، اما شیرینی و حلاوت عبادت را نیافتم مگر آنگاه که سه چیز را ترک کردم:
تَرَكْتُ رِضَى النَّاسِ حَتَّى قَدِرْتُ أَنْ أَتَكَلَّمَ بِالحَقِّ،
۱. خشنودی مردم را رها کردم تا توانستم به حق سخن بگویم،
وَتَرَكْتُ صُحْبَةَ الفَاسِقِيْنَ حَتَّى وَجَدْتُ صُحْبَةَ الصَّالِحِيْنَ
۲. همنشینی با فاسقان را وانهادم تا مصاحبت صالحان را دریافتم،
وَتَرَكْتُ حَلاَوَةَ الدُّنْيَا حَتَّى وَجَدْتُ حَلاَوَةَ الآخِرَةِ.
۳. شیرینی دنیا را ترک کردم تا شیرینی آخرت را یافتم.»
سير أعلام النبلاء، ج ١١، ص ۳۴.
امام بخاری در سالهای پایانی زندگیاش، در معرض آزار و سختگیری شدید از سوی برخی حاکمان قرار گرفت؛ بهویژه در شهرهایی چون نیشابور، بخارا و سمرقند.
از جمله دلایل این رفتار، امتناع او از تدریس فرزندان حکام در کاخهایشان بود.
او قاطعانه میگفت:
«دانش باید خواسته شود، نه آنکه خود به درگاهها رود.»
در کنار این، برخی دیگر، از شهرت و جایگاه معنوی او در میان مردم دچار حسد شدند، و این نیز به مخالفتها دامن زد.
در سن ۶۲ سالگی، حاکم نیشابور فرمانی صادر کرد که امام باید فوراً شهر را ترک کند و ادامهی حضورش در آنجا «غیرقابلقبول» است.
امام، نیشابور را ترک کرد و رهسپار زادگاهش بخارا شد.
مردم شهر با شور و اشتیاق فراوان به استقبالش آمدند، دروازههای شهر را آذین بستند، بر او پول و شکر پاشیدند، و طلاب و محدثین گرد وجودش حلقه زدند؛ چنانکه حلقههای درس دیگران خلوت شد، و این خشم و کینهی برخی را برانگیخت.
اما دیری نپایید که حاکم بخارا نیز از محبوبیت فزایندهی امام ناراضی شد.
از نیشابور نیز نامههایی رسید و از حاکم بخارا خواسته شد که همچون آن شهر، بخاری را از بخارا نیز تبعید کند.
فرستادهی حاکم، به خانهی امام آمد و با لحن شتابزدهای خواست تا بیدرنگ شهر را ترک کند؛
چنانکه حتی فرصتی برای جمعآوری و ساماندادن کتابهایش نیافت.
او از شهر بیرون رفت و سه روز در خیمهای در اطراف بخارا اقامت کرد تا کتابهایش را مرتب کند، بیآنکه بداند مقصد بعدیاش کجاست.
سپس تصمیم گرفت به سوی سمرقند حرکت کند؛
اما به درون شهر نرفت، بلکه به روستایی در حومهی آن به نام خرتنگ رفت و میهمان خویشاوندان خود شد؛
در همراهی با یار وفادارش، ابراهیم بن معقل.
چندان نگذشت که مأموران حاکم سمرقند به خانهای که امام در آن اقامت داشت رسیدند.
این بار نیز فرمان بر آن بود که امام باید از همهی نواحی و روستاهای وابسته به سمرقند خارج شود.
این شب، شب عید فطر بود.
اما دستور، تعویقناپذیر بود: «باید همین حالا شهر را ترک کند، نه بعد از عید.»
امام که نمیخواست باعث آسیب یا آزار خویشاوندان میزبانش شود، تصمیم گرفت برود.
ابراهیم بن معقل، کتابهای او را بر پشت یکی از مرکبها نهاد و مرکب دوم را برای خود امام آماده کرد.
سپس بازگشت تا او را برای خروج همراهی کند.
امام که بهشدت ناتوان شده بود، با کمک یار خود حرکت کرد و به سوی مرکب رفتند.
اما پس از مقداری راه رفتن، امام احساس ضعف و خستگی شدید کرد.
به ابن معقل گفت:
«اجازه بده چند دقیقهای کنار راه بنشینم تا اندکی استراحت کنم...»
امام بخاری، در کنار جاده نشست و خوابش برد.
اما دقایقی بعد، هنگامی که ابن معقل خواست او را بیدار کند...
دریافت که روحش به سوی پروردگار پر کشیده است.
رحمت خدا بر او باد.
او در کنار راه، در شب عید فطر، اول شوال سال ۲۵۶ هجری، در حالی که از شهری به شهر دیگر رانده میشد، و در سن بیش از ۶۲ سالگی، جان به جانآفرین تسلیم کرد.
امروز دیگر کسی نام آن حاکمان نیشابور و بخارا و سمرقند را نمیداند...
اما نام امام بخاری، تا ابد در تاریخ اسلام جاودانه است.
رحمت خدا بر او باد، و جایگاهش را در اعلی علیین، در کنار پیامبران، شهدا و صالحین قرار دهد.
برخی منابع:
- شرح حال امام بخاری در کتاب سیر أعلام النبلاء نوشتهی امام ذهبی
- شرح حال امام بخاری در کتاب البدایة و النهایة اثر امام ابن کثیر
- مقدمهی کتاب فتح الباري بشرح صحیح البخاري نوشتهی امام ابن حجر عسقلانی
- مقدمهی کتاب عمدة القاري في شرح صحیح البخاري تألیف امام بدرالدین عینی
- رسالهای دربارهی مناقب امام بخاری به نام مناقب البخاري نوشتهی امام عیدروسی
- رسالهای دیگر در فضائل امام بخاری به نام مناقب البخاري اثر امام بکری
"وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَىٰ فِي الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ"
و ذوالنون (= یونس) را (به یاد آور) هنگامی که خشمگین (از میان قومش) رفت، پس چنین پنداشت که ما هرگز بر او تنگ نمی گیریم، پس (وقتی که در شکم ماهی فرو رفت) در تاریکیها ندا داد که:«(خداوندا !) هیچ معبودی جز تو نیست، تو منزهی! بی گمان من از ستمکاران بودم».
"فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَٰلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ"
پس دعای او را اجابت کردیم، و از اندوه نجاتش دادیم، و این گونه مؤمنان را نجات می دهیم.[آیات ۸۷و۸۸ سوره انبیاء]
خداوند یونس (علیهالسلام) را به سوی مردم نینوا در عراق فرستاد. او، مانند تمامی پیامبران، قومش را به توحید و یکتاپرستی و اجتناب از شرک دعوت کرد، اما آنان از پذیرش این دعوت سر باز زدند. یونس (علیهالسلام) که از سرسختی و نافرمانی آنان به ستوه آمده بود، اعلام کرد که عذاب الهی در عرض سه روز بر آنان نازل خواهد شد.
پس از گذشت این سه روز، یونس پیش از آنکه خداوند به او فرمان خروج دهد، از میان قوم خود خارج شد. هنوز فاصلهی زیادی از شهر نگرفته بود که نشانههای عذاب ظاهر شد. ترس و وحشت وجود قومش را فرا گرفت و آنان دریافتند که هشدارهای یونس حقیقت داشته است. یقین کردند که عذاب الهی بر آنان نازل خواهد شد، همانگونه که امتهای پیشین را به سبب نافرمانیشان گرفتار ساخته بود.
در این لحظه، در دلهایشان نور ایمان تابید. آنان با هم تصمیم گرفتند که از گناهانشان توبه کنند، خداوند را به یگانگی بپذیرند و از شرک و خطاهای گذشتهشان استغفار نمایند. پس، همهی مردم، از مرد و زن گرفته تا کودکان و حتی چارپایان، به بلندیهای کوهها رفتند و با ناله و زاری به درگاه خداوند دعا کردند.
این توبهی صادقانه سبب شد که خداوند رحمتش را بر آنان بگستراند و عذاب را از ایشان دور سازد. آنان که اکنون ایمان آورده بودند، در انتظار بازگشت پیامبرشان بودند تا او را دوباره در میان خود ببینند.
اما یونس (علیهالسلام) که از واکنش اولیهی آنان دلگیر شده بود قومش را ترک کرده بود. او راه خود را ادامه داد و به ساحل دریا رسید و سوار بر کشتی شد. اما کشتی که به دریا رسید، گرفتار طوفانی سهمگین شد.
سرنشینان کشتی که از نجات خود نا امید شده بودند، تصمیم گرفتند که برای سبکتر شدن بار کشتی، یکی از افراد را به دریا بیندازند. آنان قرعه کشیدند و نام یونس (علیهالسلام) بیرون آمد. اما چون او را مردی نیکوکار و شایسته میدانستند، از این کار خودداری کردند. بار دیگر قرعه انداختند و باز هم نام او درآمد. سومین بار نیز همین اتفاق افتاد.
"فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنَ الْمُدْحَضِينَ"
پس (اهل کشتی) قرعه زدند، پس (قرعه بنام او افتاد و) مغلوب شد.[آیه ۱۴۱ صافّات]
یونس (علیهالسلام) دریافت که این ماجرا تصادفی نیست و حکمتی الهی در آن نهفته است. او فهمید که ترک قومش بدون اجازهی خداوند، اشتباهی بزرگ بوده است. پس، خود را به دریا افکند و به خداوند توکل کرد.
خداوند به یک نهنگ بزرگ فرمان داد که او را ببلعد، اما به جسمش آسیبی نرساند. یونس در شکم نهنگ گرفتار شد. نهنگ در دل دریا غوطهور شد و او را در تاریکیهای مطلق فرو برد. در این شرایط، دل یونس (علیهالسلام) از اندوه لبریز شد و با خلوص نیت به درگاه خداوند دعا کرد:
"لا إِلَٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ"
"(خداوندا !) هیچ معبودی جز تو نیست، تو منزهی! بی گمان من از ستمکاران بودم " (سورهی انبیاء، آیهی ۸۷)
خداوند دعای او را پذیرفت و به نهنگ فرمان داد که او را در ساحل رها کند. یونس، که بسیار ضعیف و بیمار شده بود، روی زمین افتاد. اما خداوند به لطف خود درختی از کدو برایش رویاند تا از سایهی آن بهره ببرد و از میوهاش تغذیه کند. بهتدریج سلامتی خود را باز یافت و خداوند به او وحی کرد که به سوی قومش بازگردد، زیرا آنان توبه کرده و ایمان آورده بودند.
یونس به میان قومش بازگشت و مشاهده کرد که آنان بتپرستی را کنار گذاشته و به پرستش خدای یگانه روی آوردهاند. مردم با شوق و محبت از پیامبرشان استقبال کردند و یونس در میان آنان ماند تا به هدایت و راهنماییشان ادامه دهد.
درسهایی از این داستان
اگر کسی با اخلاص و از ته دل توبه کند، خداوند توبهاش را میپذیرد و گرفتاریهایش را برطرف میکند. همانطور که دربارهی قوم یونس فرمود:
"فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَىٰ حِينٍ"
"پس چرا هیچ شهر( وآبادی ) ایمان نیاورد که ایمانشان سودشان دهد ، مگر قوم یونس، چون ایمان آوردند عذاب رسوا کننده را درزندگی دنیا از آنها بر طرف کردیم ، و تا مدتی معین آنها را بهرمند ساختیم." [یونس: ۹۸]
در داستان یونس آمده است:
" فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ"
"لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ"
"پس اگر او از تسبیح گویان نبود، یقیناً تا روزی که (مردم) بر انگیخته می شوند، در شکمش باقی می ماند."[الصافات: ۱۴۳-۱۴۴]
این آیات نشان میدهند که ذکر و یاد خدا، کلید نجات از گرفتاریهاست. قُرطُبی میگوید: یونس چون همیشه خدا را یاد میکرد، این عادت خوب باعث شد که نجات پیدا کند. پیامبر صلي الله عليه وسلم نیز فرمودند:
من استطاع منكم أن يكونَ له خَبيءٌ [خَبءٌ] من عملٍ صالحٍ فلْيفْعلْ
"هر کس بتواند برای خودش عمل نیکی را پنهانی ذخیره کند، این کار را انجام دهد."
[ابن أبي شيبة في ((المصنف)) (۳۵۷۶۸)، وهناد في ((الزهد)) (۲/۴۴۴)، والخطيب في ((تاريخ بغداد)) (۸/۱۷۹)]
پس باید در زندگی، کارهای نیک را خالصانه و فقط برای خدا انجام داد تا در روز نیاز، برکاتش را ببینیم.
دربارهی دعای معروف یونس (علیهالسلام):
"لا إِلَٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ"
("خدایا، جز تو هیچ معبودی نیست، تو پاک و منزهی، من از ستمکاران بودم.")
آیا این دعا فقط مخصوص یونس بوده یا برای همهی مؤمنان؟
"نَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَٰلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ"
"خداوند میفرماید: «او را از غم نجات دادیم و همینطور مؤمنان را نجات میدهیم.»" [انبیاء: ۸۸]
این یعنی هر مؤمنی که مثل یونس، با اخلاص و ایمان واقعی دعا کند، از مشکلات و اندوه نجات پیدا میکند.
این داستان نشان میدهد که دعا، قدرتی عظیم دارد. خداوند وعده داده که اگر بندهای او را بخواند، جوابش را میدهد:
"قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ"
"پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید، تا شما را اجابت کنم." [غافِر: ۶۰]
بنابراین، هیچگاه از دعا غافل نشویم، چه در سختی و چه در راحتی.
امید به خدا هیچگاه از بین نمیرود، دعا همیشه راهگشاست، و ذکر خداوند میتواند ما را از تاریکیها نجات دهد.
دختری معلول بود که توانایی راه رفتن نداشت. روزی، پسر همسایه به خواستگاری او آمد. دختر از شنیدن این خبر خوشحال شد، اما مادرش که در کنار او ایستاده بود، چشمانی پر از نگرانی و اشک داشت. پزشکان به مادر گفته بودند که در صورت ازدواج دخترش، هرگز قادر به بچهدار شدن نخواهد بود. مادر با دلشوره به دخترش گفت: «باید به خواستگارت بگوییم تا از این موضوع کاملاً مطلع باشد.»
دختر جوان با ایمان و دلی پر از امید پاسخ داد: «هر شب نماز میخوانم و از خداوند میخواهم که به من فرزند عطا کند.»
مادر با نگاه مشوش و صدای لرزان گفت: «به این آرزوهای واهی دل خوش نکن! پزشکان گفتهاند که هرگز صاحب فرزند نخواهی شد. باید با جوان، صادق باشی.»
دخترک تصمیم گرفت که نصیحت مادر را بپذیرد و حقیقت را با پسر در میان گذاشتند. با وجود این، پسر با محبت و اصرار زیاد همچنان بر خواستهاش پا فشاری میکرد. بالاخره، مراسم ازدواج برگزار شد و دختر معلول هر شب به درگاه خداوند دست مییازید و دعا میکرد: «خداوند! من را به حکمت و مصلحت خود از نعمت راه رفتن محروم ساختی. آیا راضی خواهی بود که از نعمت مادر شدن هم محروم بمانم؟ آیا به میلیونها مادری که با پاهای خود این نعمت را تجربه میکنند، تو دو نعمت عطا میکنی، اما به من هیچ نمیدهی؟»
دختر جوان این دعا را در دل شب، بیوقفه و بیهیچ تردیدی، به مدت چهارده سال از صمیم قلب تکرار میکرد. و سرانجام،پس از سالها دعا و استقامت، خداوند دعای او را اجابت کرد و صاحب سه فرزند سالم و نیکو گردید.
درسهای این داستان:
صداقت و راستگویی از زیباترین ویژگیهاست. حتی اگر حقیقت به ضرر شما باشد، باز هم صادق باشید.
در دعا باید اصرار و پشتکار داشت. هر کسی که در را بزند، بالاخره در به رویش گشوده خواهد شد.
دعا باید از عمق دل باشد، نه صرفاً سخنانی که از زبان جاری میشود.
هرگز نباید از درگاه خداوند ناامید شد، چرا که رحمت او بیپایان و بیحد و مرز است.
در هر شرایطی باید به خداوند اعتماد کرد و در دل به او ایمان داشت.
پینوشت پایانی: ترجمه آیات ۷۲، ۷۱ و ۷۳ سوره هود:
﴿۷۱﴾ و همسرش [ساره که پشتِ پرده] ایستاده بود، [از شنیدنِ مژده تولد فرزند] خندید؛ آنگاه او را به اسحاق و پس از او به یعقوب بشارت دادیم.
﴿۷۲﴾ [ساره] گفت: «ای وای بر من! آیا در حالی که خودم پیرزنم و این شوهرم پیرمردی [فرتوت] است، فرزند میزایم؟ به راستی، این امری شگفتآور است».
﴿۷۳﴾ [ملائکه] گفتند: «آیا از فرمان الله تعجب میکنی؟ رحمت الله و برکاتش بر شما اهل خانه [نبوت] باد. بیتردید، او [تعالی در ذات و صفات و افعالش] ستودهای بزرگوار است».
کشاورز موفقی بود
که با جدیت و علاقه در مزرعه اش کار می کرد
روزی شنید که بعضی از مردم در جستجوی الماس مسافرت می کنند
و هرکسی که آن را بیابد ثروتمند می شود...
هیجان زده شد
زمین حاصلخیزش را فروخت و او هم مانند دیگران در جستجوی الماس مسافرت کرد...
۱۳ سال جستجوی بی فایده...
تا اینکه نا امیدی بر او چیره شد
و از شدت ناراحتی تصمیم به خودکشی و غرق کردن خود در دریا گرفت.
درست بر عکس...
کشاورز دیگری که آن زمین را خریداری کرده بود
هنگامی که مشغول کشت و کار بود چیزی براق پیدا کرد
بیشتر که دقت کرد دید تکه ای از الماس است !!
شروع کرد به حفاری و کندن زمین
دومین الماس را پیدا کرد
سومین الماس...
ناگهان دید و متوجه شد که
زیر آن مزرعه معدن الماس است!!!!
موفقیت و خوشبختی ممکن است نزدیک ات باشد
اما تو آن را نبینی
و برای به دست آوردنش بروی و راه های دور را جستجو کنی...
عِكْرِمَة رَضِيَ اللّهُ عَنهُ :
لَيْسَ أَحَدٌ إِلَّا وَهُوَ يَفْرَحُ وَيَحْزَنُ، وَلَكِنِ اجْعَلُوا الفَرَح شُكْرًا وَالْحُزْنَ صَبْرًا
هیچکس نیست که شادی و اندوه را تجربه نکند، اما شادیتان را با شکرگزاری همراه کنید و اندوهتان را با صبر.
[تفسیر القرآن العظیم، جلد هشتم، صفحه ۲۷]
چندی پیش که به مطب یک دکتر مراجعه کردم روش درست برخورد با افراد ناراضی را به طور عملی دیدم. حدودا یک ساعتی بود که به همراه چند نفر دیگر در اتاق انتظار نشسته بودیم و خبری از دکتر نبود.
مردی که روبروی من نشسته بود از منتظر بودن کلافه شده بود و تمام مدت یک سری مجله ی پاره پوره را ورق می زد و دائما در صندلی اش وول می خورد. بی صبرانه پاهایش را تکان می داد و هر چند دقیقه یک بار به ساعتش نگاه می کرد. بالاخره صبرش تمام شده و به طرف متصدی پذیرش رفت و محکم به شیشه ی اتاقکش ضربه زد.
او در را باز کرده و گفت:
بله آقا؟ می توانم کمکی کنم؟
مرد با تحکم گفت:
این چه وضعش است؟ من ساعت سه وقت داشتم. الآن ساعت چهار است و هنوز دکتر را ندیده ام!
متصدی به جای هر گونه توضیحی گفت:
مرحله ۱ (موافقت): حق با شماست آقا. شما ساعت سه وقت دکتر داشتید.
مرحله ۲ (عذر خواهی): متاسفم که این قدر معطل شدید.
مرحله ۳ (بیان دلیل): دکتر درگیر عمل جراحی شده.
مرحله ۴ (اقدام): اجازه دهید به بیمارستان تلفن کنم و بپرسم چقدر طول می کشد کارشان تمام شود.
مرحله ۵ (قدر دانی): متشکرم که موقعیت را درک می کنید و ممنونم که این قدر صبور هستید.
خشم آن مرد بعد از دیدن رفتار متصدی و شنیدن این جملات، فروکش کرد.
در برابر چنین مهربانی و لطفی چه کار دیگری می توانست بکند؟
بنابراین در برخورد با افراد ناراضی به جای تلف کردن وقتمان با توضیح و توجیه، تنها کاری که لازم است انجام دهیم روبه راه کردن اوضاع با بیان جملاتی درست و به موقع است.
امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب را نزد ابن عباس ـ رَضِیَ اللهُ عَنهُم ـ یاد کردند، پس دربارهٔ ایشان فرمود: حِلم او را ساکت میکرد و علم به سخنش میآورد.
[ بَهجَةُ المجالس: ۲/ ۵۰۰ ]
حِلم: شکیبایی. یعنی اگر سکوت میکرد از روی شکیبایی بود و اگر سخن میگفت از روی علم بود.
پسر کوچکی برای مادربزرگش توضیح میداد که چگونه همهچیز ایراد دارد… مدرسه، خانواده، دوستان و… مادربزرگ که مشغول پختن کیک بود از پسر کوچولو پرسید که کیک دوست داری؟ و پسر کوچولو پاسخ داد: البته که دوست دارم.
روغن چطور؟ نه! و حالا دو تا تخممرغ. نه مادربزرگ! آرد چطور؟ از آرد خوشت میآید؟ جوش شیرین چطور؟ نه مادربزرگ! حالم از همهشان به هم میخورَد.
بله، همه این چیزها به تنهایی بد بهنظر میرسند اما وقتی بهدرستی با هم مخلوط شوند، یک کیک خوشمزه درست میشود. خداوند هم بههمین ترتیب عمل میکند. خیلی از اوقات تعجب میکنیم که چرا خداوند باید بگذارد ما چنین دوران سختی را بگذرانیم اما او میداند که وقتی همه این سختیها را به درستی در کنار هم قرار دهد، نتیجه همیشه خوب است. ما تنها باید به او اعتماد کنیم، در نهایت همه این پیشامدها با هم به یک نتیجه فوقالعاده می رسند.
از ابوهُرَیره رَضِیَ اللّهُ عَنهُ روایت است که:
صحرانشینی در مسجد ادرار کرد؛ مردم برخاستند تا با او برخورد کنند که رسول اللّه صَلّى اللّهُ عَلَیهِ وَسَلَّم فرمود:
«دَعُوهُ وَأَرِیقُوا عَلى بَوْلِهِ سَجْلاً مِنْ مَاءٍ، أَوْ ذَنُوبًا مِن مَاءٍ، فَإِنَّما بُعِثتُم مُیَسِّرِینَ ولَمْ تُبْعَثُوا مُعَسِّرِینَ»
«او را به حالِ خود رها کنید و یک سطل آب بر محل ادرارش بریزید؛ شما مأموریت یافته اید که آسان بگیرید، نه اینکه سخت بگیرید».
منبع: [روایت متفق علیه]
این روایت، تصویری درخشان از مهربانی و حکمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) و روح آسانگیری در اسلام را به ما نشان میدهد. مردی بیاباننشین، ناآگاه از حرمت مسجد، در آنجا ادرار کرد. طبیعی بود که حاضران خشمگین شوند و بخواهند او را بازخواست کنند، اما پیامبر (صلی الله علیه وسلم) با آرامش فرمود: «او را رها کنید و یک سطل آب بر محل ادرارش بریزید. شما مأموریت یافته اید که آسان بگیرید، نه اینکه سخت بگیرید».
این رفتار، درسی بزرگ برای همه ماست. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به جای برخورد خشن و سرزنش، با صبر و ملایمت واکنش نشان داد. او میدانست که این مرد از روی ناآگاهی چنین کرده و اگر با تندی با او رفتار شود، شاید برای همیشه از دین بیزار گردد. اما برخورد مهربانانه و حکیمانه پیامبر (صلی الله علیه وسلم)، نهتنها ادب مسجد را به او آموخت، بلکه قلبش را نیز به نور اسلام آشنا کرد.
این حدیث پیامی عمیق در خود دارد: اصلاح، با نرمی و حکمت ماندگار میشود، نه با سختگیری و خشونت. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) نیامده بود تا مردم را در تنگنا بگذارد، بلکه مأمور هدایت با آسانگیری بود.
اسلام، دین محبت، درک متقابل و راهنمایی دلهاست، نه عرصه سختگیری و تحقیر. اگر قرار است کسی را راهنمایی و دعوت کنیم، باید او را بفهمیم، خطایش را با آرامش گوشزد کنیم و کاری کنیم که دلش به سوی حقیقت متمایل شود، نه از آن گریزان.
این همان روشی است که پیامبر رحمت (صلی الله علیه وسلم) به ما آموخت؛ روشی که به جای راندن، جذب میکند، به جای دلآزردگی، محبت میآفریند و به جای سختی، راه را برای هدایت هموار میسازد.
دریافت تصویر
حجم: 218 کیلوبایت
حجاج چندین بار قصد کشتن حسن بصری نمود، اما الله متعال حسن را از گزند او حفظ کرد. باری حجاج در پی حسن فرستاد -درحالیکه تصمیم به کشتن وی گرفته بود- که حسن را نزد وی آوردند؛ چون حسن حاضر شد، گفت: «ای حجاج، میان تو و آدم چند پدر وجود داشته است»؟ حجاج گفت: فراوان. حسن گفت: «آنها کجایند»؟ حجاج گفت: همگی مردهاند. پس حجاج سرش را با خفت و خواری پایین انداخته و حسن خارج شد.
البدایة والنهایة (۹/۱۳۵).
درویشی را پرسیدند که راحت دنیا در چه دانی؟
گفت: «در دو چیز؛ اوّل، توشهای که از رحمت خلقم باز دارد، و دوم، آن گوشهای که از زحمت خلقم بینیاز آرد.»
گفتند اگر در قبول یکی از این دو مختار شوی، آیا کدام یک اختیار کنی؟
گفت: «قبولِ گوشه کنم و ترکِ توشه، زیرا که زهرِ مجاعتی (گرسنگی) چشیدن، اولیتر است از منّتِ جماعتی کشیدن.»
این حکایت بر ضرورت استقلال روحی و کرامت انسانی تأکید دارد. درویش، «گوشهنشینی» و تحمل سختیهایی چون گرسنگی را به «وابستگی به خلق» ترجیح میدهد، زیرا معتقد است که فقر جسم آسانتر و شریفتر از فقر روح است. از نظر او، منّت کشیدن— از سر لطف دیگران—ذاتی را تحقیر میکند که برای آزاد زیستن آفریده شده است.
این حکایت میخواهد ما را به این درک برساند که:
• آرامش واقعی نه در رفاه بیرونی، بلکه در آزادی درونی است؛
• استقلال و عزت نفس، ارزشهاییاند که باید حتی به قیمت سختیهای مادی حفظ شوند؛
• کسی که در خلوتش پناه میگیرد، اگرچه از نعمتهای ظاهری دور است، اما از زحمت و تحقیر وابستگی رهاست؛
• پذیرش گرسنگی، اگر از روی اراده و برای حفظ حرمت نفس باشد، نوعی قدرت است، نه ضعف.
