| دفترچه

ویل دورانت:«در قرون وسطی،حمام ویژه مسلمانان به شمار می آمد.»^۱

یکی از مهمترین خدمات اسلام،نشر فرهنگ نظافت شخصی و استحمام است که در زندگی روزمره بشر نقشی اساسی و حیاتی دارد و در جای جای قرآن و سنت (احادیث صحیح) که دو منبع مهم اسلام هستند و دیگر کتاب های اسلامی به ویژه در زمینه فقه (احکام) به اهمیت و ضرورت طهارت (پاکیزگی و بهداشت) تصریح شده است.تا حدی که پاکیزگی؛نصف ایمان^۲،یکی از شرایط کسب محبوبیت و دوست داشته شدن نزد الله^۳، و حتی در جاهایی،رعایت نکردنش دلیل عذاب و مجازات معرفی شده است^۴.

در این بین مطمئنا استفاده از آب حرف اول را می زند و به همین جهت هم در کتب فقهی به لحاظ میزان تاثیر در پاکیزگی،آب ها مورد تقسیم بندی قرار گرفته اند^۵.

برای کارنامه عملی بهداشت مسلمانان هم همین بس که در روز می بایست حداقل برای ۵ وقت نماز (علاوه بر نوافل و تلاوت قرآن و یا به جهت استحباب و ثواب هرچه بیشتر آن) دارای وضو (که با آب صورت می گیرد) باشند و همین موضوع (شسته شدن دست ها،پاها و صورت) که در طول روز و به خاطر انجام کارهای روزمره بیشتر در معرض آلودگی قرار دارند خود گوشه ای از حکمت و ارزش این تشریع را می رساند.

چرا گفته شد خدمات؟! مگر پیش از اسلام وضعیت مردم از این بابت چگونه بوده است؟

قبل از آنکه به نقطه دیگری از جهان بپردازیم بهتر است نگاهی مستند داشته باشیم به وضعیت ایران پیش از اسلام یا به گفته جناب مرتضی مطهری:ایرانِ موبدی.

دیانت رسمی ایران پیش از اسلام،زرتشتی گری و سلسله ساسانیان به گواه تاریخ و تاریخ نگاران،زرتشتی ترین سلسله حکومتی بوده است. یکی از متون دینی مهم به جای مانده از آن دوران متن «ارداویراف نامه» است که به بیان اعتقادات زرتشتیان از زبان «ویراف» پس از مصرف «بنگ و حشیش» می پردازد!

جریانات باستانگرا با تظاهر به «طبیعت دوستی» سعی می کنند قداست افراطی آب و چگونگی اجرا و پیاده سازی این تفکر در ایران پیش از اسلام را با توجیهاتی همچون اینکه آب و دیگر عناصر را هرگز به معنای عبادت نمی پرستیده اند بلکه صرفا از آن پرستاری و مواظبت کرده اند و... وارونه جلوه دهند.

جناب رضا مرادی غیاث آبادی،باستان شناس، به نقل از ارداویراف نامه در مورد نوع نگاه (تحمیلی) آن دوران به آب و استحمام می نویسد:

«یکی دیگر از گناهان و اعمال زشت آدمیان به موجب متون زرتشتی،حمام رفتن زیادی است.چرا که به زعم آنان حمام رفتن موجب آلوده شدن آب و آتش و زمین می شده است.

در این زمینه در متن زرتشتی پهلوی ارداویرافنامه آمده است که او کسی را در دوزخ می بیند که : «اوم دید رووان مردیِ که گُه اود نَسا اود ریمَنی خوردن دهند»

«دیدم روان مردی که گُه و مردار و چرک به خوردش می دادند». ارداویراف می پرسد که گناه این مرد چه بود که چنین کیفر گرانی را تحمل می کند؟

سروش و آذر از سوی اهورامزدا جواب می دهند : «این رووانِ اوی دُروَند مردم که او گرمابَگی واس شُد هند»

«این روان آن مردم دروندی است که بسا به گرمابه می رفتند»^۶.

در وهله اول ممکن است این تصور ایجاد شود که شاید موضوع و علت عذابی این چنین در این دیانت اسراف و عدم صرفه جویی باشد.اما با مطالعه دیگر مدارک دینی این آیین و همچنین نوشته های پژوهشگران متخصص متوجه بعد حقیقی موضوع می شویم.

پروفسور کریستین سن،شرق شناس و تاریخ نگار مطرح دانمارکی ضمن اشاره به تقدس افراطی آب و آتش در میان زرتشتیان از وضعیت نظافت و جایگاه حمام در بین آنان می نویسد:

«نصوص متعدد اوستا ثابت می کند،که پرستش عناصر طبیعی از اصول دیانت زردشتی بوده،چنانکه می دانیم زردشتیان کمال مواظبت را مرعی می داشته اند،که آب و آتش و خاک را آلوده نکنند.مؤلفان خارجی هم این مطلب را تأیید کرده اند.

آگاثیاس گوید (۲۴/۲) :«ایرانیان احترام آب را بیش از هر چیز واجب می شمردند،چنانکه حتی صورت خود را در آب نمی شستند و جز برای آشامیدن آب دادن به نباتات به این عنصر مقدس دست نمی زدند».

در کتاب وندیداد شرح مبسوطی راجع به آب و تأثیر آن در تطهیر مندرج است.فقط چیزی که در تطهیر مؤثرتر از آب محسوب می شد،بول گاو بود.»^۷

اینکه پروفسور به نقل از وندیداد نوشته اند که بول (ادرار) گاو (و در جاهایی حتی ادرار گوسفند و انسان) در نظافت از آب مؤثرتر و پاک تر دانسته می شده فقط محدود به استعمال روی بدن نبود.بلکه در مواقع بسیاری (از عقد تا مرگ و...) دستور بر نوشیدن (معروف به:نیرنگِ) گُمیز (ادرار گاو) بود.

خانم پروفسور مری بویس شرق شناس و زرتشتی شناس مشهور که به ایران هم سفر کرده و علاوه بر تحقیقات علمی،نوشته های شان محصول و نتیجه مشاهدات ایشان از زندگی زرتشتیان است در کتاب   “A Persian stronghold of Zoroastrianism” در بخش قوانین و مراسم مربوط به تطهیر در مورد مرسوم بودن این نوشیدنی (نیرنگ) می نویسد که نیرنگ را با خواندن دعاهای مختلف بر ادرار گاو به مدت هفت روز،آن را برای خوردن آماده می کنند.آیین تقدیس ادرار به وسیله هفت موبد (روحانی زرتشتی) انجام می گرفت که در هر شب و به مدت شش شب باید یک وندیداد به طور دقیق بر روی نیرنگ به جا آورده شود.^۸

خانم دکتر کتایون مزداپور زبان شناس و پژوهشگر زبان های باستانی ایرانی که خود متولد یزد و اصالتا زرتشتی است درباره مواقعی که از نیرنگ استفاده می شده می نویسد که :

«خوردن نیرنگ و به کار بردن آن تا سال ۱۳۵۰/۱۹۷۰ هنوز منسوخ نشده بود...در مواقعی چون پتت کردن (خواندن دعای توبه) پیش از سدره پوشی و بستن عقد ازدواج نیز هنگام نشوه رفتن و سی شور شدن اندکی از آن را می خوردند.

همچنین به ویژه آن را در دهان شخصی که در حال نزع بود یا جان سپرده بود،می ریختند.

این نام و رسم ها را امروزه بچه ها نمی شناسند.در هندوستان خوردن نیرنگ هنوز مرسوم است.»^۹

پاکیزه تر بودن ادرار گاو نسبت به آب در نگاه زرتشتیان را در منابع بسیاری می توان یافت.

دوشن گیمن ایران شناس معروف بلژیکی در مورد برخی آداب دفن و تشییع زرتشتیان می نویسد  که مُرده ابتدا با گُمیز (ادرار گاو) و سپس با آب شسته می شود.^۱۰

در اوستا نیز می خوانیم که زرتشتیان قبل از اینکه مردگان خویش را در جایی به نام دخمه طعمه سگان لاشخور و کرکس ها سازند می بایست تن و گیسوی خود را با شاش گاو و گوسفند یا انسان شستشو دهند.^۱۱

این آلودگی و فاصله از بهداشت فقط به آیین زرتشتی هم ختم و خلاصه نمی شد بلکه دنیای مسیحیت و جهان اروپا هم (علی رغم تحریف گسترده امروزه تاریخ،نفوذ وسیع رسانه ای و گسترش بیماری غرب زدگی در میان مردم مشرق) به آن دچار بوده است.

ویل دورانت تاریخ نگار برجسته مسیحی-آمریکایی در کتاب تاریخ تمدن در مورد رسم و رسوم جهان مسیحیت در قرون وسطی می نویسد که:

«در قرون وسطی نظافت هنوز از صفات اولیای خدا و وسیله نزدیک شدن به درگاه حق محسوب نمی شد.

مسیحیان اولیه گرمابه های رومی را ناپسند،و این گونه مراکز را گودالهایی برای انحراف ها و هرج و مرج های جنسی می شمردند.به علاوه،چون به طور کلی در تعالیم مسیحیت سخن از نکوهش و ترک تن بود،رعایت اصول بهداشتی متضمن اجری نمی توانست باشد.»^۱۲

این در حالیست که مسلمانان علاوه بر اعتقاد و رعایت ذاتی خودشان نسبت به پاکیزگی،به هرجا که قدم می گذاشتند هم اضافه بر تاسیس مساجد و مدارس و بیمارستانهاو...،توجه ویژه ای به تاسیس حمام داشتند و اساسا «حمام» ویژه مسلمانان به شمار می آمد.

اگر این ادعا صحت دارد پس آراستگی و نظافت ظاهری امروزی اروپا از کجا آمده است؟!

پاسخ را نیز در ادامه از قلم ویل دورانت می خوانیم:

«یکی از ثمرات جنگهای صلیبی رواج حمام های عمومی بخار در اروپا به تقلید گرمابه های مسلمانان بود.»^۱۳

دقیقا زمانی که اروپا و دنیای مسیحیت نظافت و حمام را گناه می دانست مسلمانان در شهرهاشان هزاران حمام (با آب سرد و گرم) که در آنها پرسنل و آرایشگر برای زنان و مردان موجود بود داشتند.

خانم دکتر زیگرید هونکه (Sigrid Hunke) نویسنده و شرق شناس آلمانی:

«از زمانیکه به ژرمنها درس منزه بودن و بکارت اخلاقی نوع مسیحی داده شد،تا خجالت بکشند و بدانند که لخت بودن سبب تحریک جنسی و رابطه نامشروع خواهد بود،شستشوی بدن و نظافت هم – گرچه این نظافت در پستو و مخفی گاه هم انجام می توانست بگیرد – گناه شناخته شد.و به همین نسبت که نظافت و حمام کردن گناه شد،کثافت را هم منزه بودن و بکارت اخلاقی دانستند و جایگزین یکدیگرش کردند.

مشاهده این وضعیت برای مسلمانان تمیز،غیر قابل تصور بود.مسلمانان که شستشوی بدن یعنی نه تنها وظیفه مذهبیشان بود بلکه در آن آب و هوای گرم،میل طبعیشان نیز بود.

این بخصوص برای شهرنشینان بغداد،شهری که در قرن دهم میلادی با هزاران حمام گرم و کارگران حمام و مشتمالچی (ماساژ دهنده) و سلمانی و آرایشگر که برای مردها و همچنین برای زن ها امکان شستشوی هفتگی و حتی روزانه را فراهم کرده بود،غیر قابل تصور می نمود.

تازه بعد از اینکه جنگجویان صلیبی که از کشورهای اسلامی دیدن کرده بودند و مسافرینی که از اسپانیا و جزیره سیسیل آمده بودند و رسوم نظافت مسلمانان را آموخته بودند و از آن سرسختانه دفاع می کردند،سبب شد که دوباره شستشو و حمام کردن و نظافت،راه خود را در اروپا باز کند.

بدین ترتیب،سدی که اروپای مسیحی دور خودش کشیده بود تا در مقابل تمدن اسلامی خودش را حفاظت کند،از ده ها محل،قابل نفوذ شده بود.

صدها نفر از مردمانش با چشم و عقل خودشان،شیفته و مجذوب و بلکه باید گفت شاگرد تمدن مسلمانان شده بودند.»^۱۴

بنابراین آیا دور از ذهن است که یکی از عوامل مهم گرایش ایرانیان به اسلام و ترک آیین غلط گذشته و آباء و اجدادی شان را مشاهده همین سطح پاکیزگی در اسلام در مقابل رسم و رسومات پیشین خودشان و سایر ادیان جهان دانسته شود؟!

پاکیزگی ای که محدود به تن و بدن نبود و در گام نخست ذهن و قلب را با عقیده ای پاک و بی شائبه،درخشش و صیقل می بخشید...

دریافت نسخه پی دی اف              

------------------------------------------------

منابع:

(۱):ویل دورانت،تاریخ تمدن،ج۴،بخش۴،ص۵۰۱

(۲): الطُّهُورُ شَطْرُ الإيمانِ .صحیح مسلم،صفحه یا شماره:۲۲۳

(۳): إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ.آیه ۲۲۲ سوره البَقَرَة

(۴): استَنْزِهُوا من البول؛ فإنَّ عامَّة عذاب القبر منه . منبع:الدارقطني

(۵):در کتاب های فقهی،باب الطهارة،انواع المیاه

(۶): Gignoux,Philippe,Le Livre D`Arda Viraz,Paris,Editions Recherche sur les civilisations,1984,Chapitre 41.

رنج های بشری،رضا مرادی غیاث آبادی،ص۳۰

(۷): آرتور کریستین سن،ایران در زمان ساسانیان،ترجمه رشید یاسمی،ص۲۱۱و۲۱۲

(۸): A Persian stronghold of Zoroastrianis،Mary Boyce، The Laws and Raites of Purity،92

کانون دین زرتشتی در ایران،مری بویس،ترجمه حسین ابراهیمیان،انتشارات توس،بخش:قوانین و مراسم مربوط به تطهیر

 (۹): کتایون مزداپور،شمع و لنگری،ص ۳۵

(۱۰): دوشن گیمن،دین ایران باستان،ترجمه رویا منجم،نشر علم،ص ۱۴۸ تا ۱۵۰

(۱۱): اوستا،ترجمه جلیل دوستخواه،انتشارات مروارید،ج۲،ص۷۴۷-۷۴۸

(۱۲):تاریخ تمدن،ویل دورانت،جلد چهارم،عصر ایمان،بخش دوم،ابوالقاسم طاهری،انتشارات علمی و فرهنگی،ص۱۱۲۵

(۱۳):همان منبع

(۱۴): فرهنگ اسلام در اروپا،زیگرید هونکه،ترجمه مرتضی رهبانی،دفتر نشر فرهنگ اسلامی۱۳۶۲،ج۱،ص۹۴-۹۶

تصاویر مرتبط:

«وقتی موبدها (روحانیون زرتشتی) از روی اسلام کپی برداری می کنند!»

با استناد به پروفسور کریستین سن

گاهی می بینیم جریانات باستانگرای اسلام ستیز به جهت وجود تشابهاتی در یک سری موضوعات همچون ماجرای خلسه ویراف و پل صراط و...،ادعا می کنند تمام ادیان ابراهیمی همچنین اسلام از آیین زرتشت تقلید کرده اند!

در طول تاریخ دین زرتشت بارهای بار توسط موبدان (روحانیون زرتشتی) آپدیت و بروز رسانی شده است و یکی از مهمترین این آپدیت ها زمانی رخ داد که اسلام وارد ایران شد.موبدان زرتشتی پس از مشاهده اسلام آوردن ایرانیان و خرده گرفتن آنها به عقاید زشت و خلاف عقل دین زرتشت،بسیاری از خرافات و این احکامات را از اوستا حذف کردند.

پروفسور کریستین سن،ایران شناس و تاریخ نگار مشهور دانمارکی نوشته است:

«قراینی در دست داریم،که از روی آن می توان گفت شریعت زردشتی در قرن نخستین تسلط عرب تا حدی اصلاح شده و تغییر پیدا کرده است و زردشتیان خود مایل بوده اند،که بعضی از افسانه ها و اساطیر عامی و بعضی از اعتقاداتی را که در فصول اوستا ثبت شده بود،حذف کنند.»^۱

زمانی  به این موضوع عادی و پیش پا افتاده نگاه خواهیم کرد که بدانیم تا همین چند سال پیش و حتی شاید بتوان گفت در همین زمان ما هم موارد مهمی بوده که دیگر توسط خود زرتشتیان منسوخ و تقریبا به فراموشی سپرده شده اند.

مواردی همچون درون دخمه گذاری مردگان و طعمه سگان لاشخور و کرکس ها کردن آنها و رسم استحمام با «گُمیز» (ادرار گاو،گوسفند و انسان) و نوشیدن «نیرنگ» (ادرار گاو که طی مراسمی خاص تهیه می شده است) که در سال ۱۳۵۰ (دوره پهلوی) برچیده شد اگرچه که هم اکنون هم به گفته خانم دکتر کتایون مزداپور که اصالتا متولد یزد و زرتشتی هستند،در میان زرتشتیان (پارسیان) هند مرسوم و متداول است و باز به قول خود خانم دکتر مزداپور «این نام و این رسم ها را امروزه بچه ها نمی شناسند».^۲

پروفسور کریستین سن در پاورقیِ نقل قولی که از ایشان بازگو شد هدف اصلی از آن تغییرات در آیین زرتشتی را  می نویسد:

«به عقیده نیبرگ (دین،ص۱۴-۸ و ۲۹-۴۲۶) اوستا در مدارس دینی همیشه سینه به سینه حفظ می شده و تدوین قوانین اوستایی در اثر رقابت ادیان خارجی (دین یهود،مسیحی،بخصوص مانوی) صورت گرفته است،که دارای کتب مقدس بوده اند،ولی این اوستای مدون عملا هرگز اهمیتی نداشته است و به همین علت هم بعدها بعضی نسک های ساسانی فراموش شده.»^۳

بنابراین برعکس ادعای جریانات اسلام ستیز که هدفشان مخدوش کردن چهره وحی و شریعت آسمانی اسلام است،نه تنها این اسلام نبوده که کپی برداری کرده بلکه خود زرتشتیان علاوه بر تقلید،بخش هایی مهم از اعتقادات و احکام خود را به لحاظ زشتی ای که دارا بودند و در جهت مقابله فکری با اسلام و دیگر ادیان حذف کرده یا تغییر داده اند و این شریعتی که (با تمام ایرادات عقیدتی و فقهی مخالف فطرت و عقل بشر همچون اعتقاد به دوگانگی و چندگانگی خدایان در برابر یکتاپرستی،ازدواج با محارم و مشروعیت بنگ و حشیش و...) امروزه ما به عنوان دین زرتشتی می شناسیم اصل و تمام دین و اعتقادی نیست که در زمان های پیشین بر قرار بوده است.در حقیقت محصول کوشش فوق العاده و فرآوری شده موبدها در مقابل اسلام است.

پروفسور کریستین سن:

«ما دین زرتشتی را از دو طریق مختلف می شناسیم،یکی از راه اوستای فعلی و کتب دینی پهلوی،که بعد از ساسانیان به رشته تحریر آمده است،دیگر از راه کتب اجانب،که راجع به این شریعت در زمان ساسانیان مطالبی نوشته اند.این دو طریق با هم تفاوت هایی دارند،ولی از مطالب مذکور سبب اختلاف آنان را در می یابیم.

شریعت زردشتی،که در زمان ساسانیان دین رسمی کشور محسوب می شد،مبتنی بر اصولی بود،که در پایان این عهد بکلی میان تهی و بی مغز شده بود.انحطاط قطعی و ناگزیر بود.

هنگامی که غلبه اسلام دولت ساسانی را،که پشتیبان روحانیان بود واژگون کرد،روحانیون دریافتند،که باید کوشش فوق العاده برای حفظ شریعت خود از انحلال بنمایند.این کوشش صورت گرفت.

عقیده به زروان و اساطیر کودکانه را،که به آن تعلق داشت،دور انداختند و آیین مزدیسنی را،بدون شائبه زروان پرستی،مجددا سنت قرار دادند.در نتیجه قصصی که راجع به تکوین جهان در میان بود،تبدیل یافت.پرستش خورشید را ملغی کردند،تا توحید شریعت اوهرمزدی بهتر نمایان باشد،مقام میثر (مهر) را طوری قرار دادند،که موافق با مهر یشت عتیق باشد.بسی از روایات دینی را یا بکلی حذف کردند یا تغییر دادند و بخش هایی از اوستای ساسانی و تفاسیر آن را،که آلوده به افکار زروانیه شده بود،در طاق نسیان نهادند،یا از میان بردند.این نکته قابل توجه است که یشت های مربوط به تکوین که خلاصه آنها در دینکرد باقی مانده،به قدری تحلیل رفته است،که چند سطری بیش نیست،و از آن هم چیزی مفهوم نمی شود.

همه این تغییرات در قرون تاریک بعد از انقراض ساسانیان واقع شده است.در هیچ یک از کتب پارسی اشاره بدین اصلاحات نرفته است.

این شریعت اصلاح شده زرتشتی را چنان وانمود کرده اند که همان شریعتی است که در همه ازمنه سابق برقرار بوده است.»^۴

علاوه بر این که ادعای کپی برداری اسلام از آیین زرتشت جاهلانه و کذب محض است،مطالب  بالا خود دلیل محکم دیگری است بر واهی و باطل بودن افسانه کتابسوزی و اجبار ایرانیان به ترک آیین گذشته آباء و اجدادی شان و پذیرش دین اسلام که این جریانات به اسلام و مسلمانان نسبت می دهند.

و در خاتمه یکی از دلایل و علت های اصلی رها شدن و نابودی منابع دینی زرتشتی بعد از آن همه به قول پروفسور «کوشش فوق العاده» موبدها در جلوگیری از انحلال این آیین،بعد از فتح اسلامی ایران،افزون بر گرایش ایرانیان به اسلام،مشکلات مادی طبقه اشرافیِ روحانی این دین بود که پیش از اسلام از طریق حکومت های وقت (به ویژه ساسانیان) و از جیب مردم تغذیه می کردند.

پروفسور کریستین سن:

«گاهی شخص به فکر می افتد،که چرا قسمت بیشتر اوستای ساسانی،در ازمنه اسلامی نابود شده است.

می دانم،که مسلمانان زردشتیان را اهل کتاب می شمرده اند،بنابراین نابود شدن کتب مقدس آن طایفه را نمی توان به تعصب اسلامیان منسوب کرد و چنانکه دیدیم بیشتر قسمت های اوستای ساسانی در قرن نهم میلادی هنوز موجود بوده،یا لااقل ترجمه پهلوی آنها بانضمام تفسیر معروف بزند را در دست داشته اند.

مسلماً صعوبت زندگانی مادی،که در آن تاریخ گریبان گیر زردشتییان شده بود،مجال نمی داد که نسلا بعد نسل این مجموعه بزرگ مقدس را رونویس کنند و از اینجا پی می بریم،که چرا نسک های حقوقی و نظایر آن در طاق نسیان مانده است،زیرا که در آن زمان دولت زردشتی وجود نداشت و نسک های حقوقی بی فایده و خالی از اهمیت و اعتبار می نمود.»^۵

منابع:

(۱): کریستین سن،ایران در زمان ساسانیان،رشید یاسمی،دنیای کتاب۱۳۶۸،ص ۲۰۸-۲۰۹

(۲):کتایون مزداپور،شمع و لنگری،به کوشش ویدا نداف،هیرمبا،ص۳۵

(۳): کریستین سن،ایران در زمان ساسانیان،رشید یاسمی،دنیای کتاب۱۳۶۸،پاورقی ص ۲۰۹

(۴):همان،ص۵۷۱

(۵):همان،ص۲۰۸

دریافت نسخه پی دی اف

اگر حتی تعمیم هم ندهیم،حداقل می توان با قاطعیت گفت که در طول تاریخ،اغلب حکومت ها،پادشاهان یا جریانات سیاسی،همواره،شعار اعطای «آزادی» و «برقراری عدالت و رفاه اجتماعی» و سخنانی از این دست را داشته و دارند.

آیا می توان به صرف یک ادعا که می توانسته در حد یک ابزار محبوب و دوست داشتنی در میان جامعه هدف و استراتژی ای جهت نیل به خواسته ها بوده باشد،اتکا کرد؟

یکی از متون درجه اول به جای مانده از ایران پیش از اسلام/دوره ساسانیان،متن «نامه تَنسَر»،هیربدان هیربد و بالاترین مقام هیربدان در دوره ساسانی است که به نوعی در جهت تبیین و تشریح سیاست های حاکمیتی ساسانیان از همان آغاز این سلسله نگاشته شده است و آنچه قابل توجه است این که حتی بسیاری از آن موارد با معیارهای امروزی هم موافقت ندارند.

در اهمیت این «متن»،لازم به یادآوری است؛،پروفسور کریستین سن دانمارکی در کتاب «وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانیان» که به زبان فرانسه تألیف کرده است،«نامه تَنسَر» را یعنی متن فارسی و ترجمه فرانسوی آن را که جیمز دارمِستِتِر منتشر ساخته در دست داشته و از آن استفاده بسیار کرده و درباره اهمیتش نوشته است:

«در میان منابع اطلاع ما بر تأسیسات عهد ساسانی،یکی از آنها که در درجه اول اهمیتند نامه تنسر به شاه طبرستان است.»

پروفسور کریستین سن در پایان کتاب مذکور توضیحی درباره نامه تنسر داده که ترجمه آن به شرح زیر است:

«معلوماتی که از این نامه به دست می آید،تا آنجا که ما می توانیم نقد کنیم و بسنجیم،به قدری قطعی است که بدون هیچ شک می توانیم گفت این نامه در عهد ساسانیان انشاء شده است.

از طرف دیگر،از همان نخستین بار که من این نامه را خواندم،به خاطرم راه یافت که یک رساله ادبی که در عهد خسروان نگاشته شده است در دست دارم،که در آن اردشیر را مظهر و پیشوای حکمت و تدبیر سیاسی و مؤسس کلیه ترتیبات و رسوم مملکت داری قرار داده اند؛و به من چنین اثر بخشید که شخصی به قصد آشنا ساختن هم عصران خویش با مسائل تاریخی و دینی و سیاسی و اخلاقی،چنین وانمود کرده که میان تنسر هیربذان هیربذ و شاه طبرستان (که از اوضاع تازه ایام اردشیر اطلاع نادرستی یافته بوده و از اطاعت به شاهنشاه امتناع داشته) مکاتبه ای شده بوده،ودر جوابی که از قول تنسر نوشته،آن مسائل را مورد مباحثه قرار داده است؛نامه مزبور بدین طریق،با تمامی ادبیات «هندرز»ها که در دوره خسروان به کمال رسیده بوده،و حاصل آن ها تربیت و تعلیم مردم بوده،کاملا وفق می کرده است.»

منبع:کریستین سن،وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانیان،ترجمه مجتبی مینوی،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی۱۳۷۴،ص ۱۶۵

با توجه به مطالبی که عرض شد،متن نامه تنسر،از اهمیت بالایی برخوردار است.تا حدی که در صحت و نسبت آن به دوره ساسانیان/پیش از اسلام شکی نیست و معلومات و اطلاعات ارزشمندی از نوع حکومت و وضعیت ملت به ما می دهد.

این نامه که محتوای نسبتا طولانی ای دارد و موارد مهم آن را به ۱۷ بند تقسیم نموده اند،مورد توجه جریانات باستان گرایی ایرانی نیز هست و نکات حائز اهمیت بسیاری دارد که با توجه به آنها می توان درباره صحت و صداقت شعارها و ادعاهای مطرح شده درباره وجود و اِعمال منشور حقوق بشرهای آن چنانی در آن دوران،و بهشت برین مورد ادعایی را که اسلام آمد و آن را به ویرانی و تباهی کشانید بررسی کرد و با حقیقت «اندیشه نیک،گفتار نیک و کردار نیک» بیشتر آشنا شد.

طبق «نامه تنسر»،مجازات کسی که شورش می کرد یا از جنگ می گریخت،نه فقط اعدام خود او بود،بلکه حتی بدستور شخص شاه،بعضی از طایفه و اقوام او را نیز می کشتند تا دیگران عبرت بگیرند!

«هرکه در ملوک عصیان کردی،یا ز زحف بگریختی،هیچ را امان به جان نبودی،شهنشاه سنت پدید کرد که،از آن طایفه بعضی را برای رهبت بکشند،تا دیگران عبرت گیرند.»

منبع:نامه تنسر به گشنسب،تصحیح مجتبی مینوی،انتشارات خوارزمی،ص ۶۲

پ ن:دکتر زرین کوب در دو قرن سکوت می نویسد که ایرانیان،اسلام را «پیامی دلنشین» و «مژده رهایی» می دانستند که پس از آگاهی از سیاست ها و رفتارهایی که در آن روزگار اعمال می شد به خوبی می توان این کلید واژه ها (پیام دلنشین و مژده رهایی) را درک کرد:

«نه همان اعراب که زندگی شان یکسره در جور و تطاول و شرک و فساد می گذشت بلکه ایران و روم نیز که رسم و آیین دیرینشان دستخوش اختلاف و تعصب روحانیان گشته بود،در آن روزگاران به چنین پیام دلنشینی نیاز داشتند و آن را مژده رهایی و نجات تلقی می کردند.»

منبع:دو قرن سکوت،دکتر عبدالحسین زرین کوب،فانوس سپهر،۱۴۰۱،ص ۵۰

در اسلام،مرده و زنده حرمت دارد و هرگاه انسانی بمیرد به بهترین شکل ممکن او را شستشو داده و دفن می کنند.لازم به ذکر است حتی پس از انجام این کارها باز هم مردگان از حقوقی برخودار هستند.

مثل عدم جواز بدگویی از آنان^۱ یا حتی منع از راه رفتن و نشستن بر روی قبر آن ها^۲.

در ایران پیش از اسلام،مرده ها را نه تنها شستشو نمی دادند بلکه حتی آنان را دفن هم نمی کردند چون این اعتقاد وجود داشت که آب و خاک عناصری پاک هستند که به وسیله پیکر انسان مرده،آلوده می شوند!

بنابراین اجساد مردگانشان را در نقاط مرتفع و درون دخمه ها،طعمه جانوران و حیوانات می کردند و این کار همچنان ادامه داشت تا اینکه در دوره رضا شاه،آن هم به دلیل مسائل بهداشتی ممنوع شد^۳.

موضوع دیگری که شاید بد نباشد از آن سخن بگوییم؛احتمالا دیده اید ویدیوهایی را با محتوای عادی سازی «اعلام پریودی» از جانب زنان !

گذشته از اینکه اصلا آیا این اطلاع رسانی لزومی دارد یا نه،در ظاهر قصد دفاع از زن را دارند اما در واقع هدف حیا زدایی را دنبال می کنند.از همین ها که معمولا خود را فمنیست و مدافع حقوق زنان می نامند،کم نشنیده ایم که از آزادی زنان و بهره مندی آنان از حقوق انسانیِ آنچنانی در ایران پیش از اسلام می گویند.

این در حالی ست که در ایران پیش از اسلام،زنی را که  پریود و به عادت ماهیانه دچار می شده،اطرافیانش او را نجس می دانستند و از وی دوری می کردند،چه رسد به باقی حقوق اولیه انسانی.

پروفسور کریستین سن دانمارکی،از وندیداد (که یکی از بخش های مهم اوستا به معنی «مجموعه قوانین ضد دیو» و بنا به گفته عده ای :تنها متن جزایی ایران کهن هست) و مواردی که بیان شد،می نویسد:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«این کتاب به زبان اوستایی است،که هرچند زبان مادها نبود،در آنجا هم همچنان برای تألیفات دینی به کار می رفت.

وندیداد مجموعه ای است از قواعد و دستورات دینی،مخصوصاً راجع به انواع ناپاکی ها و گناهان و وسایل و طرق تطهیر و توبه و استغفار.

در این کتاب از انواع تعدی به موجودات اهورایی (انسان و سگ و بیدستر) و طریقه رفتار با اجساد مردگان و غیره سخن می رود.

طبق این کتاب مردگان را باید در دخمه نهاد و طعمه پرندگان ساخت.

چه تدفین یا سوزاندن اجساد باعث آلایش عناصر می شود و به این جهت حرام است.

و نیز مس مردگان و زنان حائض باعث ناپاکی و نجاست است.»

ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۸

۱:صحیح بخاری ۱۳۹۳

۲:صحیح مسلم ۹۷۰

۳:مطالب مرتبط با موضوع تدفین مردگان در ایران باستان: کلیک کنید

بنا به قلم کریستین سن،دین زرتشتی،از تغییر و تحول،آن هم توسط خود مغ ها (روحانیون زرتشتی) مصون نبوده که از آن جمله؛ایجاد مسائل فقهی خشک و پر و بال بخشیدن به موضوع اعتقاد به ظهور منجی و رهایی بخش از نطفه زردشت است.

نا گفته نماند؛موضوع باور به ظهور منجی،بعدها بالاخره بهانه و ابزار تحریک بسیار مهم جنبش ها و شورش های ضد اسلامی با اهدافی نظیر قدرت طلبی،در قالب حرکات مشهور به شعوبیه شد که البته آن حرکات را اسلام ستیزان،به عنوان انقلاب ایرانیان وطن دوست مخالف اسلام در آن ایام معرفی می کنند!

نکته در خور تأمل دیگری که کریستین سن می نویسد این است که آیین زرتشتی،برعکس تبلیغات گسترده اسلام ستیزان،آیینی خسته کننده و خشک بوده است که همین موضوع را در کتاب های دیگر نویسندگان نیز،از عوامل  مهم گرایش ایرانیان به اسلام و یا حتی استقبال از سپاه اسلام می بینیم.

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«...این دین در تحولات بعدی خود تحت تأثیر افکار طبقه مغان ماد قرار گرفت و در نتیجه طراوت و تازگی خود را از دست داد و در قالب اصول فقهی خشک و خسته کننده ای درآمد.

دستورهای دینی دقیق برای تنظیم جزئیات زندگی مؤمنان وضع شد و اینان ناگزیر می بایستی خود را از شر حملات عده کثیری شیاطین و عفریت های گوناگون که دیو نام گرفتند،حفظ کنند.

به داستان رستاخیز و روزشمار تفاصیل و شاخ و برگ زیادی افزودند،که طبق آن ها از نطفه مخفی زردشت تا سه هزار سال در هر هزاره یک منجی ظهور خواهد کرد و با ظهور آخرین منجی یعنی استوت ارته،که «سوشیانت» یا منجی اصلی و اخص است،این دنیا پایان می پذیرد.

...کتاب موسوم به وندیداد (وی دیوه داته یعنی«قانون ضد دیو») در چنین محیطی نوشته شده است..»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۷-۴۸

سطح بالای ایمان،پرهیزکاری و صداقت در میان مسلمانان نخستین ایجاب می کرد که اهالی علم و عامه مردم در نقل و انتقال سخنان و مطالب،کمال دقت را به خرج دهند و این موضوع در نقل احادیث از اهمیت دو چندان برخوردار بود و از همین روی،علم حدیث و علمای رشته های مرتبط با این علم پدید آمدند که در واقع به بررسی همه جانبه متن و سند احادیث و روایات می پرداختند.

این ویژگی اخلاقی که عوام و خواص آن روزگاران به آن آراسته بودند،انضباط و دقت مطالب در باقی کتاب ها و موضوعات را نیز تضمین می کرد.

جناب مرتضی مطهری،از تفاوت مهم کتاب ها و تاریخ نگاران متقدمین (پیشینیان/آن دوره) و متاخرین (نویسندگان پس از آنها) می گوید.

متن زیر،برگرفته شده از سخنرانی ایشان با موضوع:کتابسوزی اسکندریه است:

«یک جمله ای یکی از اروپایی ها در مقایسه میان شرقی ها و غربی ها بیان کرده است خیلی جمله جالبی است و راست است.

او گفته است در میان کتاب هایی که غربی ها در یک موضوع می نویسند،معتبرترین اونها اون کتابی است که دیرتر نوشته شده است.یعنی هرچه که به این طرف بیاییم کتاب ها مستندتر و معتبرتر و محققانه تر است.

یعنی؛اگر مثلا کتابی اونها در قرن پانزدهم نوشته اند و کتابی در قرن شانزدهم میلادی،کتابهای قرن شانزدهم شون از کتابهای قرن پانزدهم شون متقن تر است.

کتابهای قرن هفدهم شون از کتابهای قرن شانزدهم،و کتابهای قرن هجدهم از کتابهای قرن هفدهم و قرن نوزدهم از قرن هجدهم و قرن بیستم از قرن نوزدهم متقن تر است.

 ولی مسلمین و مشرق زمینی ها کارشون برعکس شده است.این گونه کتابها،هرچه که ما به عقب بر می گردیم می بینیم  متقن تر می شود،و هرچه به این طرف به جلو می آییم می بینیم ضعیف تر می شود!

یعنی چه؟

یعنی مثلا متقن ترین کتاب حدیث چه از شیعه و چه از سنی،آیا کتاب هایی است که در قرن های سوم و چهارم نوشته شده است،مثل صحیح بخاری در اهل تسنن،و کافی کلینی در شیعه؟یا کتاب هایی است که مثلا در قرن دهم و یازدهم یا دوازدهم سیزدهم چهاردهم نوشته شده است؟!

وقتی مطالعه می کنیم می بینیم کتاب های قرن سوم و چهارم و پنجم و ششم بسیار متقن تر است از کتاب هایی که بعدها نوشته شده است.یعنی هرچه که بعدها آمده است سطحی تر شده است!

این مقدمه رو دانستید؟

کتابهای تاریخی اسلامی،اون کتابهای معتبر،تاریخ های معتبر و متقن که از روی تحقیق نوشته می شده است،همان کتابهای قدماست.

دیگه کتابهای متاخران در کتابهای تاریخ البته نمی خواهم تمام کتابها را در همه رشته ها بگم.در فلسفه مثلا اینجور نیست.در فقه اینجور نیست.در اصول اینجور نیست.عرض کردم در کتابهای تاریخی و تا اندازه ای حدیثی.

متاخرین،اون دقتی که قدما در نوشتن تاریخ می کرده اند یا در نوشتن حدیث حتی می کرده اند اون دقت را دیگه به خرج ندادند.

علتش این است بیشتر،که یک تمایلی در میان ما مردم مشرق زمین به همه دان بودن است،یعنی به همه چیز دان بودن است!

یه نفر می خواد این مثلا هم فقیه باشد هم فیلسوف باشد هم ریاضیدان باشد هم ادیب باشد هم مورخ.

بدیهی است که همچین مورخی یک مورخ معتبر نخواهد بود.

مثلا صاحب ناسخ التواریخ از نظر نبوغ شخصی کسی اگر تاریخ زندگی این مرد را بخواند می بیند واقعا یک مردی بوده است از نظر هوش و حافظه در یه حد نبوغ بوده است فوق العاده مرد با استعدادی بوده.ولی این مرد با استعداد که کار اصلیش کارهای دولتی بوده است مستوفی بوده است .خودش میگه مستوفی دیوان اعلی.خودش مستوفی بوده است کار اصلیش مستوفی گری بوده است.اونوقت می خواسته تاریخ بنویسد!شما  اگر جلد اول ناسخ التواریخ را بخوانید اونوقت طرحی که این مرد داده برای این کتاب اگر این طرح را شما مطالعه بکنید می بینید که این ازعهده صد نفرهم پیاده کردن چنین طرحی ساخته نیست!به قول خودش وقایع اقالیم سبعه را می خواهد بنویسد.یعنی تمام وقایعی که در تمام دنیا از اول دنیا تا زمان ما واقع شده است،اون هم دست تنها.

نتیجه این می شود که جلد هجرت را که در حدود با اون صفحات بسیار بزرگ حدود هزار صفحه است،خودش می نویسد من این رو در هشت ماه تنظیم کردم.واقعا نبوغه که در هشت ما نوشته باشد!

ولی یک کسی که بخواد تاریخ هجرت را به اون بزرگی و عظمت تمام وقایع هجرت را بخواد بنویسد در هشت ماه بخواد بنویسد دست تنها هم بخواد بنویسد،هرچی هم نبوغ داشته باشه نمی تواند که این یک کتاب تحقیقی باشد.

ولی در مقابل شما سطح کار فرنگی را ببینید؛شما ببینید کریستین سن دانمارکی ۳۰ سال مطالعه می کند در چی؟در وقایع اقالیم سبعه؟نه،در ایران فقط،از اقالیم سبعه فقط ایران را انتخاب می کند.تمام ایران؟از اول تاریخ ایران الی زماننا هذا؟نه.ایران زمان ساسانیان.

۳۰ سال مطالعه می کند درباره ایران در زمان ساسانیان.اونوقت اونچه مدرکی در دنیا به هر زبانی بوده است و در میان هر قومی بوده است و در هر نوشته ای که اسمی از وقایع و مسائل مربوط به ساسانیان بوده این آدم مطالعه کرده.همه را حساب کرده همه را سنجیده،شده یک کتاب چهارصد پانصد صفحه ای در آورده بعد از ۳۰ سال.

خب نتیجه این می شود که این کتاب،یک کتاب بسیار بسیار محققانه ای از آب در بیاد.

ما بطور کلی اینجور هستیم.این است که یک کسی که اونجور میخواد مطالعه بکند مثل ناسخ التواریخ،اون دیگه نمی رسه که اگرمثلا یک فلان کتابی که دم دستش هست را روضة الصفا مثلا دم دستش هست می خواد مطالعه بکند می بیند که در اونجا نوشته است مثلا کتابخانه اسکندریه حریق مسلمین اونجا رو سوختن تموم شد.او دیگه ونوقت اونقدر وقت و فرصت ندارد که بردارد تمام منابع اولیه را ببیند مثلا تاریخ طبری را ببیند کامل ابن اثیر را ببیند مروج الذهب مسعودی را ببیند و سایر کتاب ها،تاریخ یعقوبی راعرض کردم ببیند،سایر کتاب های دیگری که مورخین نوشتند همه این کتابها نوشته این سندش کجاست مدرکش کجاست نه دیگه چشمش می افتد وقت و فرصتی نیست،بر می دارد می نویسد!

پس این است که کتابهای متاخرین ما و لذا مستند هم نیست،شما به تاریخ طبری نگاه می کنید می بینید تاریخ طبری مستند نقل می کند،کامل ابن اثیر مستند نقل نمی کند ولی میگه من حوادث را از طبری نقل می کنم در واقع راوی طبری هستم مگر یک زوائدی که در یک جاهایی پیدا می کند یا حوادث بعد از طبری را که نقل کرده.

این ها سند خودشونم که نقل نمی کنند لا اقل که آدم ببیند در کجا دیدند !همینجور مرتب وقایع را می نویسند مثل کسی که حاضر وقایع بوده!یک آدم بیچاره بی اطلاع هم وقتی می خونه،خیال می کند حقیقت است.

اما از نظر یک مورخ که می دونه که مثلا ناسخ التواریخ فرضا نوشته باشد،ناسخ التواریخ چه مدرکی داشته است غیر از این کتابهای موجود خودش رو نشون میده،میگه مدرک من این کتاب این کتاب در اول کتاب میگه.

یعتی کتابهایی که در اختیار من هست این هاست.پس یکی از این ها دم دستش بوده است،خب یکی از این ها را وقتی مطالعه می کنه می بینه بین این کتاب های معتبر هیچکدام نبوده،تو یکی از این کتاب های غیر معتبر که اتفاقا جلوی دستش افتاده برداشته نوشته.»

منبع:برگرفته شده از سخنرانی،مرتضی مطهری،کتابسوزی اسکندریه

«پندار نیک،گفتار نیک و کردار نیک» در ظاهر شعار بسیار زیبایی است که نه تنها اسلام با این اصول اخلاقی مشکلی ندارد بلکه در جای جای کتاب (منظور قرآن) و سنت (احادیث صحیح) که دو مرجع اصلی شریعت هستند،به مورد توجه قرار دادن آنها دستور داده شده است.

اما موضوع وقتی در خور تأمل و احتیاط می شود که برخلاف تصور بسیاری،هدف از تشکیل این سه اصل در کنار یکدیگر تحت عنوان یک شعار،انجام و لحاظ تکالیف دینی (به ویژه) زرتشتی باشد.

بنابراین؛مادامی این ۳ اصل،نیک و پسندیده محسوب خواهند شد که با آن تکالیف مطابقت داشته باشند.

خصوصا وقتی که بدانیم «خویدوده - ازدواج با محارم» و بسیاری موارد دیگر جزء آن کردارهای نیک  شمرده شده اند!

پروفسور کریستین سن:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«در سه اصل «اندیشه نیک»،«گفتار نیک»،«کردار نیک» بی شک در اصل تکالیف دینی منظور نظر بوده است.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۶

می گویید هدف اصلی مهاجمین و تازی ها (عرب های مسلمان) و دیانت اسلام از جنگ های موسوم به فتوحات اسلامی،نشر توحید بوده و این در حالی است که ما ایرانیان،قبل از اسلام هم به واسطه تعالیم زرتشت،موحد و یکتاپرست بوده ایم!

پاسخ در تعریف توحید و یکتاپرستی است که حتی اگر به معنای «توحید» به لحاظ لغوی و نه اصطلاحی (که تعاریف ادیان مختلف را در بر می گیرد) هم تکیه کنیم که به معنی «یگانه دانستن» است،باز می بینیم در ایران پیش از اسلام چنین مثال توحیدی نداریم!

دیانت زرتشتی به ثنویت/دوگانگی و وجود ایزدان بسیار مبتلاست.حتی پژوهشگران غربی هم که از قرن نوزدهم^* سعی داشتند به تصور احترام،جنبه (ادعای) توحیدی بودن را از آن حذف نکنند در نهایتِ امتیاز بخشی،توحید این دیانت را،«یکتاپرستی ناقص» نامیده اند.

پروفسور کریستین سن هم به این موضوع اشاره می کند که البته دلایل عدم یا به اصطلاح برخی نویسندگان همچون خود پرفسور،نقصان توحید دیانت زرتشتی،در باقی صفحات و مطالب همین کتاب (ایران در زمان ساسانیان) بیان می گردد.

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«دین زردشت یکتاپرستی ناقص است:در این دین ایزدان بسیار وجود دارند...»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۶

پ ن:دکتر زرین کوب در «دو قرن سکوت» عبارتی را می نویسد که دیدگاه «بسیاری از ایرانیان» آن زمان (زمان ورود فاتحان مسلمان و اسلام به ایران) نسبت به کمال یا نقصان و یا حتی عدم توحید و یکتاپرستی مورد ادعای اسلام ستیزان باستان گرا را به تصویر می کشد:

«بسیاری از ایرانیان، از همان آغاز کار دین مسلمانی را با شور و اشتیاق پذیرفتند. دین تازه ای که عربان آورده بودند، از آیین نیاکان خویش برتر می یافتند و ثنویت مبهم و تاریک زرتشتی را برابر توحید محض و بی شایبۀ اسلام شرک و کفر می شناختند.»

منبع:دو قرن سکوت،دکتر عبدالحسین زرین کوب،فانوس سپهر،۱۴۰۱،ص۲۵۴

* ان شاء الله در این خصوص اسناد و مطالب عرض خواهد شد.

ملاک درست یا غلط بودن یک عقیده و دین در نزد عده ای،ابتدا به اصطلاح،«خودی» و وطنی بودن آن عقیده است و بعد،آباء و اجدادی بودن آن!

یک نوع نگرش و فکر سطحی و بسیار عامیانه.

از میان همین افراد،پیدا می شوند کسانی که اگرچه نه لزوما در باب دین،اما در بسیاری موضوعات دیگر همچون تفکرات سیاسی و... (که البته معتقدیم آن موضوعات هم از یک دین کامل خارج نیستند)،تابع ایسم هایی با مبدا بیگانه اند.

معیار آباء و اجدادی بودن صحت یک دین هم سخن تازه ای نیست.در قرآن،آیه ۱۰۴ سوره  المائدة  AL-MAEDAH می خوانیم:

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَىٰ مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا ۚ أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ

یعنی:«و هنگامی که به آنها گفته شود: «به سوی آنچه الله نازل کرده و به سوی پیامبر بیایید» گویند: «آنچه نیا کانمان را بر آن یافته ایم ،ما را بس است ». آیا اگر نیا کان آنها چیزی نمی دانستند وهدایت نیافته بودند (بازهم از آنها پیروی می کنند)؟»

حال به فرض مثال؛اگر بنا باشد صرف نظر از ضرورت بررسی مبانی و درست یا غلط بودن یک دین،فقط قدمت آن معیار و اصل باشد،آیا باید همچون نیاکان مان،عناصر طبیعت مانند آب و آتش،یا سیارات دیگر مثل خورشید و ستارگان و یا حتی جانوران را پرستش کنیم؟

چون اجداد آریایی ها،پیش از زرتشت،اینگونه عمل می کردند.

پروفسور کریستین سن می نویسد:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«دین قدیم آریاها بر پرستش قوای طبیعت و عناصر و اجرام سماوی استوار بود.

مع ذلک از زمان بسیار قدیم خدایان عمده طبیعت دارای خصوصیات اخلاقی و اجتماعی می شوند.

چنین به نظر می رسد که قبل از جدا شدن دو تیره هندی و ایرانی از یکدیگر،تفاوتی میان دو دسته از خدایان عمده آن ها بوده است.یک دسته دیوها (دیو daiva) می خواندند و در رأس آن خدای جنگجویی به نام ایندره Indra قرار داشت و دسته دیگر را اسوراها asuras (به ایرانی:اهوره ahura) می گفته اند و سردسته آن ها ورونه Varuna و میتره Mitra بود.

اکثر دانشمندان بر آن اند که مزداه mazdâh ایرانیان که به معنی «دانا» و بزرگترین اهوره می باشد،همان ورونه قدیم است،که نام اصلیش در نزد اقوام ایرانی فراموش شده است.

از لحظه ورود ایرانیان به عرصه تاریخ ما به دو دسته شکل مختلف از مذهب ابتدایی آنها برخورد می کنیم.یک دسته به پرستش میتره (در متون ایرانی:میثره miøra) مشغول اند،که در این هنگام در رأس دیوها قرار دارد و دسته دیگر،که خدای بزرگ آن ها مزداه می باشد.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۲

پ ن :دکتر زرین کوب :«برخی‌ دیگر هم‌ از اوّل‌ با آیین‌ مسلمانی‌ به‌ مخالفت‌ و ستیزه‌ برخاستند، گویی‌ گرویدن‌ به‌ این‌ دینی‌ را که‌ عرب‌ آورده‌ بود اهانتی‌ و ناسزایی‌ در حق‌ خویش‌ تلقّی‌ می‌کردند … این‌ اندیشه‌ که‌ عرب‌ پست‌ترین‌ مردم‌ است‌ چنان‌ ذهن‌ آنان‌ را مشغول‌ کرده‌ بود که‌ هرگز مجال‌ آن‌ را نمی‌یافتند تا حقیقت‌ را در پرتو روشنی‌ منطق‌ و خرد ببینند. هر روزی‌ به‌ بهانه‌ای‌ و در جایی‌ قیام‌ و شورش‌ سخت‌ می‌کردند و می‌کوشیدند عرب‌ را با دینی‌ که‌ آورده‌ است‌ از ایران‌ برانند.»

منبع:دو قرن سکوت،دکتر زرین کوب، ص ۲۵۳ و ۲۵۴

پروفسور کریستین سن،مواردی از امتیازات پادشاهان ایران پیش از اسلام/اشکانی،را بر می شمرد که اگر عینک تعصب از چشم برداشته شود،می بینیم که؛جز یک سری تجملات مفرط برخواسته از روحیه خودشیفتگی،سرگرمی های دیکتاتور منشانه ای همچون نگهداری حیوانات وحشی جهت شکار و لذت جویی بی قاعده و ثروت اندوزی شخصی،نیستند.

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«از جمله امتیازات شخص شاهنشاه این بود که دیهیمی بلند بر سر می گذاشت و بر تختی زرین می خفت.

...در قصر سلطنتی تیسفون تختی از زر موجود بود.

...پادشاهان اشکانی،مانند هخامنشیان محل هایی به نام «فردوس» تعیین کرده بودند،که در آن شیر و خرس و پلنگ برای شکار نگاه می داشتند.

در نتیجه اهمیتی که در دربارهای شرقی به حرم داده می شد،غالباً خواجه سرایان در امور کشور نفوذی قابل توجه داشتند.

وقتی که شاهنشاه سفر می کرد،جماعتی کثیر از نیزه داران نگاهبان او بودند.

به تقلید از هخامنشیان،سلاطین اشکانی هم مقرر کرده بودند که هرکس به حضور شاهنشاه شرفیاب می شود،باید هدایایی بگذراند.

خزانه خاص شاهنشاه با خزائن کشور یکی بود.در خزانه پادشاه خراج کشورها جمع می شد و ثروتی هنگفت در این گنج ها گرد می آمد.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۷-۳۸

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

پروفسور کریستین سن در مورد ارتباط پادشاه اشکانی با مردم می نویسد:

«معمولاً کسی به شاهنشاه دسترسی نداشت.»^۱

عجیب هم نیست.چرا که اغلب پادشاهان ایران پیش از اسلام،وفق خوی دیکتاتوری،ادعای خدایی داشتند و مردم عادی را در سطح خود نمی دیدند.علاوه بر این،آنقدر درگیر تجملات مفرط و عیش و نوش و وقت گذرانی با آن تعداد افسانه ای از زنان و همخوابگان بودند که مسلما دیگر وقت و حالی برای اختصاص دادن به مردم و مشکلات آنها باقی نمی ماند.

از طرفی هم طبق مقررات اشکانیان،به تقلید از هخامنشیان،هرکسی که به درگاه پادشاه شرفیاب می شد ملزم به تقدیم هدایا بود!حال چطور ممکن بود به فرض دسترسی آسان به شخص پادشاه،مردم متقاضی که مطمئنا اکثرا بینوا هستند و برای حل مشکلات مراجعه کرده اند،بتوانند تحفه ای که در خور شأن پادشاه باشد تهیه و آن را تقدیم کنند تا گوشی شنوا و شاید راه حلی برای مشکلات بیابند؟!

مشکل امنیت جانی هم موضوع دیگری است.زیرا همچنانکه قبلا بیان شد وقتی پادشاه در بین خانواده احساس امنیت نمی کرده،پس ممکن نبوده با وجود آن همه فاصله از مردم و نبود محبوبیت در بین آنها،تضمین جانی هم داشته باشد.

دکتر زرین کوب چه زیبا از این دوران و تفاوت عیان آن با حکومت اسلام می نویسد:

«در روزگاری که مردم ایران خسروان خویش را تا درجه خدایان می پرستیدند و با آنها از بیم و آزرم رویاروی نمی شدند و اگر نیز به درگاه می رفتند پنام در روی می کشیدند،چنانکه در آتشگاه رسم بود،عربان ساده دل وحشی طبع با خلیفه پیغمبر خویش،که امیر آنان بود،در نهایت سادگی سلوک می کردند.

خلیفه با آنها در مسجد می نشست و رای می زد و آنها نیز بسا که سخن وی را قطع می کردند و بر وی ایراد می گرفتند و این شیوه رفتار و اطوار ساده ناچار کسانی را که از احوال و اوضاع حکومت خویش ستوه بودند بر آن می داشت که عربان و آیین تازه آنها را به دیده اعجاب و تحسین بنگرند.»^۲

منابع:

۱) ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۷

۲) دو قرن سکوت،دکتر عبدالحسین زرین کوب،فانوس سپهر،۱۴۰۱،ص۷۳

آیا معقول است از کسی که به خاطر قدرت،در حق خانواده خود رحم و شفقت روا نداشته،انتظار داشت با دیگران از روی مهربانی و عدالت رفتار کند؟!

بنیاد پادشاهی های ایران پیش از اسلام بر روی برادر کشی ها،پدر کشی ها و قتل عام های بی رحمانه بنا شده بود و از این روی نمی توان انتظاری جز وجود استبداد در برابر ملت داشت.

سلاطین اشکانی هم از این نوع رفتار قدرت طلبانه و خود خواهانه با اطرافیان مستثنی نبودند و از اساس،اختیارات آنها محدود به قانونی نبود.

در بسیاری مواقع حتی به سرداران سپاه،که در حقیقت برای پادشاه شمشیر می زدند هم رحم نمی شد!

همچنانکه «سورن» فرمانده مشهور اشکانی هم،نه به دست دشمن خارجی،بلکه به دلیل حسادت پادشاه و به دستور پادشاه به قتل می رسد!

پروفسور کریستین سن:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«سلطنت اشکانیان،اگرچه هرگز به قدرت و ثبات سلطنت هخامنشی نرسید،اما صورتاً حکومت آنان استبدادی بود.

اختیارات شاهنشاه محدود به قانونی نبود و اگر بخت و اتفاق با او یار می شد و موانع را از میان بر می داشت،با کمال استبداد و خودسری فرمانروایی می کرد.

ترس شاهنشاه مخصوصاً از افراد خانواده خود بود،زیرا که ایرانیان با احترام ذاتی و تقریباً مذهبی سلطنت را حق خاندان شاهنشاهی می دانستند و بنابراین بزرگان جرأت نداشتند،قبل از یافتن یکی مدعی سلطنت از تخمه اشکانی،علم مخالفت با شاه را برافرازند.

به همین جهت سلاطین اشکانی بی رحمانه افراد خاندان خود را می کشتند.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۷

سردار نمونه اشکانی که در نزد اسلام ستیزان باستان گرا،«خالق جنگ های پارتیزانی!» نامیده می شود،علاقه عجیبی به آرایش و شمایل زنانه داشت و حتی در جنگ هم نمی توانست از زن بارگی و فساد دست بردارد!

پروفسور کریستین سن می نویسد:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«در روز نبرد خود را می آراست و زینت می کرد و در پیشاپیش سپاه خود قرار می گرفت.«دلیری او به حدی مشهور بود،که با وجاهت زنانه او نمی ساخت،زیرا که سورن بنابر رسم مادها روی خود را سرخاب می مالید و آرایش می کرد و گیسوان خود را به دو قسمت می نمود،اما سایر پارت ها گیسوان را به رسم سگ ها بلند و ژولیده می گذاشتند تا هیبتی وحشتناک داشته باشند.»

سورن حرم خود را همراه می برد و در عین جنگ شب ها را به عیش و نوش و شرابخواری و استماع موسیقی و آواز و عشقبازی می گذرانید.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۶-۳۷

وقتی سخن از ایران پیش از اسلام به میان می آید،اسلام ستیزان باستان گرا،همواره از عظمت و جلال شاهان باستان و حقوق و جایگاه آنچنانی زن در آن ایام می گویند.که البته اگر شکوه و جلالی هم بوده (از نظر نظامی یا نوع لباس و زیور آلات)،حاصل مالیات ها و دسترنج مردم بوده است.

پروفسور کریستین سن،درباره تجملات مفرط یکی از سرداران مشهور اشکانی به نام سورن که «نمونه کامل امرای دولت اشکانی است» می نویسد و آنچه لازم به ذکر است در این گونه مواقع نباید انتظار انصاف و یا حتی داشتن بینایی از این اسلام ستیزان و مدعیان دروغین دفاع از حقوق زنان (فمنیست ها) داشت.وقتی که می خوانیم فقط 200 ارابه مخصوص حمل همسران و همخوابگان این سردار اشکانی بوده!

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«نمونه کامل امرای دولت اشکانی «سورن» است،که خصم کراسوس رومی بود و پلوتارخس در حق او چنین می نویسد:«سورن در ثروت و بزرگی و افتخار بعد از شاهنشاه شخص اول ایران بود.از حیث فضیلت و لیاقت سرآمد پارتیان به شمار می آمد.از لحاظ بلندی بالا و حسن اندام مانند نداشت^*.

هنگام لشکرکشی هزار شتر بار و بنه او را می برد و دویست ارابه مخصوص حمل همسران و همخوابگان او بود.

هزار سواره زره پوش و عده بیشتری سرباز سبک اسلحه در رکاب او می رفت،زیرا او روی هم ده هزار سوار داشت،که قسمتی از گماردگان و قسمتی از بندگان او بودند.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۶

^*این حسن اندام و بلندی بالا هم البته خود جای بحث دارد که در پست:وجاهت زنانه و عادت به فساد سورن،بیان شده است.

در ایران پیش از اسلام،هرگاه پادشاه در مورد قدرت خود،"احساس" خطر می کرد نه تنها خود را مجاز به قتل عام افراد می دانست بلکه املاک و دارایی های آنان را نیز مصادره می کرد!

حال تصور کنید؛وقتی با اطرافیان خود و به اصطلاح طبقه اشراف این چنین رفتار می کردند با مردم عوام چه برخوردی می شد؟!

پروفسور کریستین سن:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«هر وقت که پادشاه قدرت داشت،خانواده نجبایی را که خطرناک می دید قتل عام می کرد و املاک و اقطاعات آنان را از آن دولت می نمود.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات‌نگاه-۱۳۸۴،ص۳۵

روحانیون زرتشتی در حکومت های ایران پیش از اسلام نفوذ داشتند و این نفوذ تا حدی بود که حتی به قلم پروفسور کریستین سن،تنفیذ و تایید نهایی حکم پادشاهی در دوره اشکانی،پس از انتخاب سنا،به دست همین قشر،تحت عنوان "انجمن دانایان و مغان" انجام می شد.

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«همچنین قراینی در دست است که انجمن دیگری هم بر پای بوده و آن را مجمع «دانایان و مغان»می توان نامید.

سلاطین اشکانی رأی آنان را در امور محل اعتنا قرار می داده اند و ظاهراً در حوادث مهم به وسیله فتوای دینی مداخلاتی می نموده اند.»

در پاورقی نیز می خوانیم : «استرابو می گوید:انتخاب شاهنشاه همیشه در این دو انجمن صورت می گرفت.به عقیده من مفهوم آن این است که اول «شورای خویشاوندان» («سنا») پادشاه را معین می کرده و بعد این انتخاب در انجمن دانایان و مغان تأیید می گردیده است.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات‌نگاه-۱۳۸۴،ص۳۲

در روش حکومت در ایران پیش از اسلام-اشکانی،چنانچه در انتخاب پادشاه،اختلافی پیش می آمد تدبیر و چاره متمدنانه بزرگان چه بود؟

پروفسور کریستین سن:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«در این عهد هرگز مقام سلطنت کاملاً تابع طرز ملوک الطوایفی نبود و حق انحصاری خاندان اشکانی محسوب می شد.با این قید که لزوماً سلطنت از پدر به پسر نمی رسید.

پس از مرگ پادشاه بزرگان جانشین او را به دلخواه خود معین می کردند،و اگر اختلافی می افتاد،شمشیر در میانه حکم می شد.هر طایفه یکی از شاهزادگان اشکانی را اختیار کرده،برای رسانیدن او به مقام شاهنشاهی مجاهده می نمود.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات‌نگاه-۱۳۸۴،ص۳۰-۳۱

حکومت خان سالاری،به اصطلاح امروزی:فئودالیک یا همان تیول داری باستانی جزئی مهم از دوره هایی درتشکیلات اجتماعی،اقتصادی و سیاسی ایران پیش از اسلام بوده است.

نظام ارباب رعیتی (برده) ای که اعظم تیول داران و راس خان ها،پادشاه بود و آنچه در خور توجه است بردگی کشاورزانی است که در آن زمین ها،هم کار می کرده اند و هم در مواقع نیاز،چه به نفع پادشاه و چه برعلیه او (به خواست زمین دار)،باید شمشیر می کشیدند و در جنگ ها شرکت می کردند.

پروفسور کریستین سن درباره نظام ملوک الطوایفی اشکانی و بردگی کشاورزان می نویسد:

| نکاتی از کتاب:ایران در زمان ساسانیان

«...در این طبقه،یعنی نزد ویس بدان،مرکز ثقل دولت قرار داشت،که گماردگان (تیولداران) بزرگ و معتبر شاهنشاه به شمار می آمدند و اتباع خود را برای جنگ با دشمنان شاه و گاهی نیز برای در افتادن با خود او مسلح می ساختند.

مثلا سورن ده هزار سوار که همه از بندگان او بودند،به جنگ کراسوس برد.

از این مطلب چنین بر می آید که در آن وقت کشاورزانی که موظف به خدمت جنگی بودند،در تحت تسلط صاحبان مقتدر تیول و املاک دولتی به نوعی بندگی دچار بودند.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات‌نگاه-۱۳۸۴،ص۳۰

همراهان گرامی؛ان شاء الله و از امروز،نکته هایی از کتاب : ایران در زمان ساسانیان اثر: پروفسور آرتور کریستین سن،شرق شناس و ایران شناس مشهور دانمارکی،تحت عنوان:"نکته هایی از کتاب:ایران در زمان ساسانیان" تقدیم خواهد شد.

در مورد لزوم و فواید مطالعه تاریخ (گذشته) می نویسند که مهم ترین فایده،درس آموزی و عبرت گیری از اشتباهات و کاستی هاست و در حقیقت اگر شناخت نباشد،قدر نقاط مثبت حال حاضر نیز دانسته نمی شود.

چرا بر روی تاریخ-تاریخ ایران پیش از اسلام،به ویژه ساسانیان،تمرکز کرده ایم؟

علت،وجود تحریفات و دروغ هایی است که اسلام ستیزان با سوء استفاده از احساسات وطن دوستی ایرانیان،ارائه می کنند و بر مبنای همان دروغ ها سعی دارند حقایق را وارونه جلوه دهند! به طوری که به مخاطب القاء می شود ایران و وضعیت ایران پیش از ورود اعراب (اسلام)،از هر جهت،بهشتی برین و بی عیب و نقص بوده که پس از اسلام،دچار تباهی و ویرانی گشته است.

 کتابی که ان شاء الله در قالب نکته برداری و خوشه چینی به آن پرداخته خواهد شد از مهمترین و ممتازترین آثار در زمینه تاریخ ایران باستان-ساسانیان است که به اوضاع مردم و حکومت آن دوران می پردازد و به باور صاحب نظران،اگر کسی  قصد نوشتن در مورد آن دوره را دارد ناگزیر باید این کتاب را که محصول و خروجی تقریبا،تمامی منابع مهم قدیم و جدید تا زمان تالیف بوده و نوشتن آن ۳۰ سال به طول انجامیده است،مطالعه و از آن استفاده کند.

نکته دیگری که به نظرم لازم به یادآوری است؛بسیاری،این کتاب و یا کتاب های آیکونیک مشابه را اذعان دارند که مطالعه کرده اند اما جالب است که گویا نگاه احساسی و تعصب آمیز موجب شده بسیاری از مطالب اساسی را اصلا نبینند! لذا وقتی با این مطالب مواجه می شوند برخورد اول،انکار کل ماجرا و یا حداقل درخواست تصویر صفحات از روی شک و تردید است.

البته ان شاء الله به هیچ عنوان هدف از این نکته برداری ها،استفاده ابزاری-احساسی  از این کتاب ها نیست بلکه منظور مورد توجه قرار دادن و جمع بندی آن مطالب در کنار یکدیگر به منظور دستیابی به نتیجه ای صحیح و مفید است.

بنابراین صمیمانه و حقیقتا،از هرگونه نظر،انتقاد یا پیشنهاد سازنده و حتی الامکان مستند استقبال می شود.

ارسال دیدگاه در کانال تلگرام:

@daftarcheh_tch

تنفر مردم ایران باستان از دین زرتشتی و دولت ساسانیان و گرایش قلبی ایرانیان به اسلام:

|منقول-ویرایش شده

یزدگرد سوم آخرین پادشاه سلسله ساسانی است که فرارهای مختلفی از تیسفون(مدائن) و نهاوند و شیراز و اصفهان و ری و یزد داشت و در نهایت به خراسان گریخت و در آنجا توسط ایرانیان کشته شد. یادمان نرود که بعد از دخالتهای ساسانیان در حجاز و حمایت آنها از پیامبران کذاب و دشمنی علنی با اسلام، وقتیکه اعراب مسلمان برای پایان دادن به خصومت ساسانیان علیه اسلام و مذاکره با یزدگرد آمدند تا از جنگ پرهیز شود و اسلام را در ایران تبلیغ کنند، این یزدگرد بود که به صحابه رَضِيَ اللهُ عَنهُم بی حرمتی و اهانت کرد و بر طبل جنگ کوبید که حتی رستم فرخزاد از رفتار یزدگرد با صحابه ناراحت شد. حتی بعد از فتح تیسفون و نهاوند اگر یزدگرد حاضر به صلح می شد، قطعا، در مقام پادشاهی باقی می ماند و جنگ هم پایان می یافت. یزدگرد حتی هنگامیکه در حال سقوط بود، دست از تجمل و هوسرانی برنمی داشت، کریستین سن در کتاب ایران در زمان ساسانیان می گوید:

« یزدگرد با دربار و حرمسرای خود از پایتخت(تیسفون) گریخت در حالیکه هزار نفر طبّاخ، هزارتن رامشگر(نوازنده،خواننده)، هزار تن یوزبان، هزار تن بازبان و جماعتی کثیر از سایر خدمه همراه او بودند و شاهنشاه این گروه را هنوز کم می دانست»(١)

 تجمل گرایی شاهان ساسانی و در کنار بدعت آوری و ثروت اندوزی موبدان زرتشتی باعث شد، مردم ایران از دین و دولت ساسانی بیزار گردند.

حتی در جنگ قادسیه و بعد از آن بسیاری از سپاهیان یزدگرد از لشکر ساسانی جدا شده و به سپاه اندک اسلام پیوستند و در کنار مسلمانان علیه طاغوت ساسانی و موبدان زرتشتی جنگیدند. بلاذری در فتوح البلدان بیان میکند:

« رستم فرخزاد در نبرد قادسیه ٤٠٠٠ تن به همراه داشت، و آنان را سپاه "شهان شاه" می نامیدند. ایشان امان خواستند به این شرط که هرکجا مایل باشند زندگی کنند و با هرکه خواهند حلیف (هم پیمان) شوند و در حق ایشان عطایا مقرر گردد. خواسته آنان پذیرفته شد و به بنی تمیم پیوستند و سعد رَضِيَ اللهُ عَنهُ به آنها منزل داد و برای هر یک از ایشان یک هزار مقرر داشت که بزرگ این عجمان "دیلم" نام داشت. برخی از این عجمان ساکن بصره و برخی ساکن شام شدند و اسلام آوردند و عزّت یافتند و در فتح مدائن و فتح جلولاء شرکت داشتند»(٢)

زرینکوب در کتاب دو قرن سکوت به موردی دیگر از گرایش سپاهیان ساسانی به اسلام اشاره میکند. او می نویسد: 

« حتی از سواران ساسانی، بعضی به طیب خاطر مسلمانی را پذیرفتند و به بنی تمیم پیوستند. چنانکه سیاه اسواری(سیاه سوار بلوچ) با عده ای از یارانش که همه از بزرگان سپاه یزدگرد بودند چون کر و فر تازیان بدیدند و از یزدگرد نومید شدند به اسلام گرویدند و حتی در بسط و نشر اسلام نیز اهتمام کردند»(٣)

یزدگرد حتی توسط مردم و امرای ساسانی مورد حمایت قرار نگرفت. کریستین سن می نویسد: « یزدگرد بعد فرار از تیسفون وارد نهاوند شد و پس از شکست در نهاوند به شیراز و اصفهان و ری و یزد و سیستان و خراسان رفت. یزدگرد در سیستان و خراسان برای تدارک سپاه بوسیله امرای محلی مورد حمایت واقع نشد او حتی از خاقان چین استمداد کرد که نتیجه ای نداشت. یزدگرد از نیشابور به طوس رفت ولی کنارنگ آنجا هم حاضر نشد به او پناه دهد. به ناچار روی به مرو نهاد، یزدگرد در مرو هم، زنان حرمسرا و دیگر زنان شاهی را با خود همراه داشت. حتی "ماهوی" مرزبان مرو با همکاری "طرخان" حاکم طخارستان قصد دستگیری یزدگرد را داشت که یزدگرد گریخت و وارد آسیابی شد و از آسیابان برای گذراندن شب پناه خواست و در آسیاب بدست آسیابان یا سواران ماهوی هلاک شد و جسدش به رود مرو انداخته شد»(٤)

جمشید کرشاسپ چوکسی که زرتشتی می باشد در کتاب ستیز و سازش بیان میکند: 

« هنگامیکه یزدگرد شاه شد، بیست سال فرمانروایی کرد، در آن زمان تازیان به شمار فراوان به ایران تاختند. یزدگرد(خود) در نبرد با آنان رویارو نشد. (بلکه) به خراسان و ترکستان(یا ماوراءالنهر) گریخت. او در آنجا به جستجوی اسبان و مردان برآمد، ولی مردم او را کشتند»(٥)

نکته: پُر واضح است که نارضایتی و بیزاری ایرانیان از دین و دولت ساسانی بحدی بود که حتی در شرایط جنگی هم، از پادشاه خود، نه تنها حمایت نکردند بلکه او را به قتل رساندند. اوضاع فلاکت باری که ساسانیان و موبدان زرتشتی برای ایرانیان رقم زده بودند، یک عامل جدی در سقوط ساسانیان و استیصال دیانت زرتشتی بود.

منابع:

(١) ایران در زمان ساسانیان، کریستین سن، ترجمه رشید یاسمی، صفحه ٦٥٥

(٢) فتوح البلدان بلاذری، ترجمه محمد توکل، صفحه ٣٩٨ و ٣٩٩

(٣) دو قرن سکوت، زرینکوب، صفحه ٧٥

(٤) ایران در زمان ساسانیان، کریستین سن، ترجمه یاسمی، صفحه ٦٥٨,٦٥٩

(٥) ستیز و سازش، جمشید کرشاسپ چوکسی، ترجمه نادر میرسعیدی، صفحه ٢٥