امام شافعی رحمه الله خطاب به شاگردش ربیع بن سلیمان فرمودند :
اگر خواهان اصلاح قلب خویش یا فرزند، برادر، یا هر کس که خواهی باشی پس او را به قرآن روی بیاور و با اهل قرآن همنشین کن، الله او را اصلاح خواهد کرد چه بخواهد یا نخواهد به اراده الله.
حلیة الاولیاء لأبی نعیم ۱۲۳/۹
امام شافعی رحمه الله فرمودند:
انسان حسود حسرت هایش طولانی ست و منزلتش پایین.
حلیة الاولیاء ۱۴۷/۹
زندگی انسان در مکتب اسلام و در مدرسه قرآن،
هم آغازش معلوم است
هم هدفش مشخص است
هم راهش روشن است
و هم مقصدش پیداست.
و انسان می‌داند که،
چه باید بکند
و چه راهی را در پیش بگیرد
تا به هدف والای خود برسد!
زندگی قرآنی رهبری شده است و راهنمای زنده و بیداری دارد که به او می‌گوید
از کجا آمده است
آمدنش بهر چه بوده
و به کجا می‌رود!
ابن جوزی رحمه الله:
ناگزیر در زندگی‌ات مرتکب معصیت الله شده‌ای و یا طاعتش را انجام داده‌ای، اما اکنون لذت گناهت و خستگی طاعتی که انجام دادی کجاست؟ هیهات! هر دو با هرچه داشته‌اند رفته‌اند. ای کاش پس از آنکه گناه را ترک می‌کردی گناه هم تو را ترک می‌کرد!
[صید الخاطر]
امام آجری رحمه الله:
هنگامی که علما فوت کردند مردم در حیرت و سرگشتگی قرار می گیرند، و با وفات آنها علم و دانش پاک و محو می گردد و جهل ونادانی آشکار می شود..
پس إنا لله و إنا إلیه راجعون..
(وفات علما) چه مصیبت بزرگی است بر مسلمین.
أخلاق العلماء للآجری
از بعضی از علمای پیشین نقل شده که:
«مؤمنان را از الله بترسانید، و منافقین را از (حاکم و ) سلطان، و ریاکاران را از مردم».
عن بعض العلماء: «خوّفوا المؤمنین باللّه، والمنافقین بالسّلطان، والمرائین بالنّاس».
«مختصر شعب الإیمان» ۹۸
علی بن ابی طالب رضی الله عنه فرمود:
«ریاکار سه علامت دارد: هرگاه تنها ماند در عبادت کسل و تنبل شود، و هرگاه در میان مردم باشد فعال و پرکار است، وهرگاه تمجید شود بیشتر عبادت کند و اگر سرزنش شود از آن می‌کاهد».
قال علیّ بن أبی طالب رضی اللّه عنه: «للمرائی ثلاث علامات، یکسل إذا کان وحده، وینشط إذا کان فی النّاس، ویزید فی العمل إذا أثنی علیه، وینقص إذا ذمّ».
«الإحیاء» (۳/ ۲۹۶).
امام حجاوی رحمه الله فرمود:
«چشم چرانی اساس و ریشه بلاء است چرا که فرستاده شرمگاه است».
قال الحجاوی رحمه الله: «فضول النَّظر أصل البلاء لأَنّه رسول الفرج».
«غذاء الألباب» (ص : ۱۲۵)
امام احمد بن حنبل رحمه الله فرمودند:
«هرگاه کسی چیزی را از مردی بخرد و بداند که او آنرا دزدیده است، پس وی نیز در سرقت آن با او شریک است».
قال الإمام أحمد رحمه اللّه تعالى: «إذا اشترى الرّجل من رجل شیئا وهو یعلم أنّه سرقه فقد شارکه».
«مسائل الإمام أحمد، روایة البغوی» (۶۸).
یکی از حکمای گذشته فرموده:
«گناه بعد از گناه جریمه و سزای گناه است، و نیکی بعد از نیکی ثواب و پاداش نیکی است».
قال أحد الحکماء: «المعصیة بعد المعصیة عقاب المعصیة، والحسنة بعد الحسنة ثواب الحسنة».
«صید الخاطر» (ص : ۴۵).
ابن مسعود رضی الله عنه فرمود:
«انسان مؤمن گناهش را همچون کوهی می‌بیند و می‌ترسد که بر وی بیافتد! و شخص فاجر گناهش را همچون مگسی می‌بیند که به دور بینی اش می‌چرخد!».
قال ابن مسعود رضی الله عنه: «إن المؤمن یرى ذنوبه کأنه فی أصل جبل یخاف أن یقع علیه، وإن الفاجر یرى ذنوبه کذباب طار على أنفه».
«جامع العلوم والحکم» (ص : ۱۸۶).
وهب بن منبه رحمه الله فرمود:
«ایمان عریان است، و لباسش تقوا و پرهیزکاریست، وزینتش حیاست، و مالش عفت است».
قال وهب بن منبّه: «الإیمان عریان، ولباسه التّقوى، وزینته الحیاء، وماله العفّة».
«مکارم الأخلاق لابن أبی الدنیا» ۲۱
از مکحول (فقیه شام) نقل شده که فرمود:
«چهار چیز در هرکس باشد به نفعش خواهد بود، و سه خصلت است که هر کس آنها را داشته باشد، بر علیه خودش هستند.
چهار چیزی که به سود اوست:
۱.شُکر
۲.و ایمان
۳.و دعاء
۴.و استغفار است.
الله متعال می‌فرماید: «مَّا یَفْعَلُ اللّهُ بِعَذَابِکُمْ إِن شَکَرْتُمْ وَآمَنتُمْ» «الله چه نیازى به مجازات شما دارد اگر شکرگزارى کنید و ایمان آورید؟» و می‌فرماید: «وَمَا کَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» «و تا استغفار مىکنند، الله عذابشان نمىکند» و می‌فرماید: «مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ» «اگر دعاى شما نباشد پروردگارم براى شما ارج و بهائی قائل نیست».
و اما سه چیزی که بر ضرر خودش است:
۱.نیرنگ
۲.و تجاوز
۳.و عهد شکنی است.
الله متعال می‌فرماید: «فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَى نَفْسِهِ» «پس هر کس پیمانشکنى کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است» و می‌فرماید: «وَلَا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ» «و نیرنگ بد تنها دامان صاحبانش را می گیرد» و می‌فرماید: «إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلَى أَنفُسِکُم» «سرکشی شما فقط به زیان خود شماست«.
عن العلاء بن الحارث، عن مکحول، قال: «أربع من کن فیه کن له، وثلاث من کن فیه کن علیه. فأما الأربع اللاتی له، فالشکر، والإیمان والدعاء، والاستغفار، قال الله تعالى: «مَّا یَفْعَلُ اللّهُ بِعَذَابِکُمْ إِن شَکَرْتُمْ وَآمَنتُمْ» وقال: «وَمَا کَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» وقال: «مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ» . وأما الثلاث اللاتی علیه، فالمکر، والبغی، والنکث، قال الله تعالى: «فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَى نَفْسِهِ» وقال: «وَلَا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ» وقال: «إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلَى أَنفُسِکُم»».
«حلیة الأولیاء» حافظ أبو نعیم اصفهانی.
محمد بن عجلان رحمه الله فرمودند:
«سخن و کلام (مفید) تنها چهار تا هستند:
۱.اینکه ذکر الله کنی
۲.و قرآن قرائت کنی
۳.و از علمی سوال کنی که بتوانی آنرا به دیگران برسانی
۴.و درباره چیزی سخن بگویی که برای دنیایت مفید باشد».
قال محمد بن عجلان رحمه الله: «إنما الکلام أربعة: أن تذکر الله، وتقرأ القرآن، وتسأل عن علم فتخبر به، أو تکلم فیما یعنیک من أمر دنیاک».
«جامع العلوم والحکم» (ص : ۱۴۴).
احمد بن خالد از پدرش نقل می‌کند که گفت:
«کمترین نفع سکوت، سلامت است، و کمترین ضرر سخن گفتن پشیمانی است، و سکوت در چیزی که سودی ندارد از کمال حکمت است».
أخرج ابن باکویه، عن أحمد بن خالد عن أبیه؛ قال: «أدنى نفع الصّمت السّلامة، وأدنى ضرر (المنطق) النّدامة. والصّمت عمّا لا یعنی من أبلغ الحکم».
«حسن السمت» (۳۲).
از وهب بن منبه نقل است که فرمود:
«پزشکان متفق هستند که رأس سلامت، پرهیز و خودداری کردن است، و حکماء نیز متفقند که رأس حکمت؛ سکوت است».
عن وهب بن منبّه قال: «أجمعت الأطبّاء (على) أنّ رأس الطّبّ الحمیة، وأجمعت (الحکماء) أنّ رأس الحکمة الصّمت».
«حسن السمت فی الصمت» للسیوطی (ص : ۲۴).
از حصین بن عبدالرحمن روایت شده که میمون بن مهران فرمود:
«چهار چیز هستند که نباید در مورد آنها (زیاد) تکلم (و سخن پراکنی) کرد (زیرا ممکن است به ناحق گویی و بیراهه برسد):
۱.علی رضی الله عنه
۲.و عثمان رضی الله عنه
۳ و ۴.قضاء و قدر، و نجوم (یکی از ابزارهای سحر و کهانت و طالع بینی)».
عن حصین بن عبد الرحمن، عن میمون، قال: «أربع لا تکلم فیهن: علی وعثمان والقدر والنجوم».
«حلیة الأولیاء» حافظ أبو نعیم اصفهانی.
امام ابن رجب رحمه الله فرمودند: یکی از علمای پیشین فرموده:
«در روز قیامت تمام لحظه های عمر انسان بر او عرضه خواهد شد، و هر لحظه ای که در آن ذکر و یاد الله متعال را نکرده بخاطر آن در حسرت خواهد بود».
«یعرض على ابن آدم یوم القیامة ساعات عمره، فکل ساعة لم یذکر الله فیها تتقطع نفسه علیها حسرات».
«جامع العلوم والحکم» (ص : ۱۴۴).
امام حسن بصری فرمودند:
«تا می‌توانید در خانه هایتان و در وقت سختی و بلایا و در راه و در کوچه و بازار و در مجالس خود و هرجایی که بودید زیاد استغفار کنید، چرا که شما نمی‌دانید چه وقت مغفرت الهی نازل می‌شود».
قال الحسن رحمه الله: «أکثروا من الاستغفار فی بیوتکم وعلى موائدکم وفی طرقکم وفی أسواقکم وفی مجالسکم وأینما کنتم؛ فإنکم ما تدرون متى تنزل المغفرة».
«جامع العلوم والحکم» (ص : ۴۱۲).
به امام حسن بصری رحمه الله گفته شد:
بعضی از مردم می‌گویند که هرکس بگوید « لا إله إلا الله» وارد بهشت می‌شود
ایشان فرمودند: « (آری) هرکس بگوید لا إله إلا الله به شرطی که حق آنرا اداء کند و فرضش را بجای آورد داخل بهشت خواهد شد».
قیل للحسن رحمه الله: إن ناساً یقولون: من قال لا إله إلا الله دخل الجنة، فقال: «من قال لا إله إلا الله فأدى حقها وفرضها دخل الجنة».
«جامع العلوم والحکم» (ص : ۲۲۴).
