از امام شافعی (رحمه‌الله) پرسیدند:
چه چیزهایی شأن مردان را پایین می‌آورد؟
فرمود:
سُئِلَ أَيُّ الأَشْيَاءِ أَوْضَعُ لِلرِّجَالِ فَقَالَ كَثْرَةُ الْكَلامِ وَإِذَاعَةُ السِّرِّ وَالثِّقَةُ بِكُلِّ أَحَدٍ.
ابن عبد البَر، الإنتقاء في فضائل الثلاثة الأئمة الفقهاء، ص ۱۰۰
امام شافعی رَحِمَهُ الله:
از جمله اسباب ذلیل ساختن علم، این است که با هر کس که با تو مناظره کرد مناظره کنی و با هرکس که با تو بحث کرد بحث کنی.
من إِذَالَةِ العلم أن تناظر كلَّ من ناظرك وتُقاوِلَ كلَّ من قَاوَلَك.
یونس الصَّدفي رَحِمَهُ الله می گوید:
«عاقل تر از شافعی ندیدم،یک روز در مورد موضوعی با او مناظره کردم سپس از هم جدا شدیم
با من که روبرو شد دستم را گرفت و گفت:
ای ابو موسی؛مگر امکان پذیر نیست که برادر باشیم حتی اگر در مساله ای با هم به توافق نرسیده باشیم!»
ما رأيت أعقل مِن الشَّافعي، ناظرته يومًا في مسألة، ثمَّ افترقنا، ولقيني، فأخذ بيدي، ثمَّ قال: يا أبا موسى، ألَا يستقيم أن نكون إخوانًا وإن لم نتَّفق في مسألة.
سِيَر أعلامِ النُّبَلاء للذَّهَبي ١٠/١٦
امام شافعی رَحِمَهُ الله :
اگر دوات و مرکب‌دان ها نمی بودند ، بی دین ها بر روی منبرها سخنرانی می کردند.
لَوْلَا المحابر لَخَطَبَتِ الزَّنَادِقَةُ عَلَى الْمَنَابِرِ.
ذَمُّ الكلام للهروي ٣/٣٤
از امام شافعی رَحِمَهُ الله نقل شده که مردی به شَعبي رَحِمَهُ الله گفت :
امام شافِعی رَحِمَهُ الله :
هرکس که دنیا و آخرت را می خواهد ، باید که علم را لازم بگیرد.
مَنْ أَرَادَ الدُّنْيَا فَعَلَيْهِ بِالْعِلْمِ وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ فَعَلَيْهِ بِالْعِلْمِ.
المجموع شرح المهذب للنووي، ج١ ص ٢٠
پ ن : در اصل برای اهمیت موضوع و ادای حق مطلب می بایست ترجمه به صورت جداگانه می بود :
هرکس که دنیا را می خواهد باید علم را لازم بگیرد
و هرکس که آخرت را می خواهد هم،باید علم مورد توجه اش باشد.
اما خب به جهت خوانش روان،ساده تر ترجمه شد.
نکته بعد : ضمن اینکه امام شافعی رحمه الله از آن دسته اندیشمندان مسلمان بودند که به علومی جز علم شرعی،همچون:طب،ریاضیات،ادبیات و...هم دانش داشتند و علم آموزی همیشه پسندیده و مفید است،اما معمولا اگرچه که منافاتی نیست هدف اصلی علم شرعی ست که سبب آبادی آخرت هم می گردد.
در هر صورت علم آموزی و علاقه به علم حتی اگر آورده مالی هم در بر نداشته باشد بدون شک در بهبود کیفیت و سلامت و پیشرفت زندگی فردی و اجتماعی پر تاثیر است.
همانگونه که بالعکس،جهل و نادانی،موجب نابودی دنیا و آخرت هر فرد یا اجتماع می شود.
امام شافِعي رَحِمَهُ الله :
کسی که علم را دوست ندارد خیری در او نیست.
بنابراین نباید بین تو و این چنین شخصی،آشنایی و دوستی ای باشد.
منْ لَا يُحِبُّ الْعِلْمَ فَلَا خَيْرَ فِيهِ فَلَا يَكُنْ بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ مَعْرِفَةٌ وَلَا صَدَاقَةٌ.
المجموع ج ۱ ص ۲۰
امام شافعي رَحِمَهُ الله :
(فرد) دانا در مورد آنچه می داند و نمی داند می پرسد تا از آنچه که نسبت به آن علم دارد مطمئن شود و (نهایتا) چیزی را که نمی داند بیاموزد.
و (اما) نادان،از آموختن خشمگین می گردد،و (اگر هم چیزی بداند،به خاطر غرور) از آموختنش به دیگران خودداری می کند.
قال الأصمعي: سمعت الشافعي يقول: «العالم يسأل عما يعلم وعما لا يعلم، فيثبت ما يعلم، ويتعلم ما لا يعلم، والجاهل يغضب من التعلم، ويأنف من التعليم».
تاريخ ابن عساكر (١٥/٢)
امام شافعي رَحِمَهُ اللهُ :
مردها در دنیا به کمال نمی رسند مگر با ۴ چیز :
۱. دیانت
۲. امانت داری (در گفتار و کردار)
۳. محافظت کردن ( از دین،آبرو،دارایی،عقل شان و محافظت از آبرو،خون،اموال و دین مسلمانان )
۴. و (آراسته بودن به) سنگینی و وقار.
« لاَ يَكْمُلُ الرِّجَالُ فِي الدُّنْيَا إِلاََّ بِأَرْبَعٍ : بِالدِّيَانَةِ ، وَالأَمَانَةِ ، وَالصِّيَانَةِ، وَالرَّزَانَةِ ».
[ المجموع للنّووي : (۱/ ۵۵۷) ].
ربیع بن سلیمان رَحِمَهُ الله می گوید :
به نزد شافعی رفتم هنگامی که بیمار بود
در مورد کتاب هایی که نوشته است صحبت کرد و گفت :
دوست دارم مردم این کتاب ها را فرا بگیرند و هرگز چیزی از آن (معلومات) را به من نسبت ندهند.
[ تاريخ مدينة دمشق ۵۱/۳۶۵ ]
لوددت أن الخلق تعلموا هذه الكتب ولم ينسب إلي منها شيء أبداً.
امام شافعی رَحِمَهُ الله :
دوست دارم هرچه از علم و دانش را که می دانم مردم از من فرا بگیرند
(به خاطر این کار) پاداش (الهی) به من داده شود
و کسی هم مرا ستایش نکند.
«وَدِدْتُ أَنَّ ڪُلّ عِلْمٍ أعلمهُ تَعلمهُ النَّاسُ أُؤجَرُ عَلَيْهِ وَلاَ يَحْمدُونَني»
⌯ المجموع شرح المهذب (٥٥٧/١).
به امام شافعی رَحِمَهُ الله گفته شد :
چرا با اینکه ضعیف نیستی همیشه عصا به دست داری؟
گفت:
تا به یاد داشته باشم که مسافر هستم. (یعنی در این دنیا)
قيل للإمام الشَّافعيِّ:
مالكَ تُدمِنُ إِمسَاكَ العَصَا وَلَستَ بِضَعِيفٍ!
فَقَالَ: « لِأَذكُرَ أَنِّي مُسَافِرٌ » يَعنِي فِي الدُّنْيَا.
⌯ المجموع شرح المهذب (٥٥٧/١).
امام شافعي رَحِمَهُ الله :
برای فضیلت و امتیاز علم همین قدر کافی است که هرکس ادعا می کند آن را دارد،اگرچه که از علم تهی باشد،و هرگاه به او نسبتش دهند (و عالم و دانا بخوانندش) خوشحال می شود.
و برای زشتی جهل هم همین بس که هرکسی از آن بیزاری می جوید،اگرچه که واقعا جاهل باشد،و اگر (جهل و نادانی را) به او نسبت بدهند خشمگین می گردد.
«كفى بالعلم فضيلةً أن يدعيه من ليس فيه، ويفرح إذا نُسِبَ إليه، وكفى بالجهلِ شيئًا أن يتبرأ منه من هو فيه، ويَغْضَب إذا نُسِبَ إليه».
الحلية (تهذيبه) (١٢٩/٣).
امام شافعی رَحِمَهُ الله :
علم آن نیست که حفظ شود، علم آن است که سود برساند.
«لَيْسَ الْعِلْمُ مَا حُفِظَ. الْعِلْمُ مَا نَفَعَ»
حلیة الأولیاء: ۹/ ۱۲۳
امام محمد بن ادریس شافعی رَحِمَهُ الله:
"لیسَ لأحدٍ دونَ رسول اللهﷺأن یقولَ إلا بِالإستدلالِ"
«هیچ‌کس (در مسائل دینی)، جز رسول الله ﷺ، حق ندارد بدون استدلال سخن بگوید.»
منبع:الرسالة-المقدمة -باب کیف البیان-باب البیان الأول
یعنی اعتبار منطقی و شرعی آراء و فتاوا، مبتنی بر دلایل است، نه اشخاص.
دریافت تصویر
حجم: 376 کیلوبایت
بیهقی از محمد بن عبدالله بن عبدالحکم نقل می‌کند که: از شافعی شنیدم که میفرمود:
«أفضل الناس بعد رسول الله، صلى الله عليه وسلم، أبو بكر، ثم عمر، ثم عثمان، ثم علي، رضي الله عنهم.»
پس از رسول الله ـ صلی‌الله‌علیه‌وسلم ـ برترین مردم، ابوبکر است، سپس عمر، سپس عثمان، و سپس علی ـ رَضِيَ الله‌ُعَنهُم. ۱
همچنین از امام شافعی روایت کرده که:
«وقد أثنى الله، تبارك وتعالى، على أصحاب رسول الله، صلى الله عليه وسلم، في القرآن والتوراة والإنجيل، وسبق لهم على لسان رسول الله، صلى الله عليه وسلم، من الفضل ما ليس لأحد بعدهم، فرحمهم الله وهنَّاهم بما آتاهم من ذلك ببلوغ أعلى منازل الصدِّيقين والشهداء والصالحين، هم أدَّوْا إلينا سنن رسول الله، صلى الله عليه وسلم، وشاهدوه والوحي ينزل عليه، فعلموا ما أراد رسول الله، صلى الله عليه وسلم، عامًّا وخاصًّا، وعَزْماً وإرشاداً. وعرفوا من سنته ما عرفنا وجهلنا، وهم فوقنا في كل علم واجتهاد، وورع وعقل، وأمرٍ استدرك به علم واستنبط به. وآراؤهم لنا أَحْمَدُ وأولى بنا من آرائنا عندنا لأنفسنا. والله أعلم.»
و همانا الله ـ تبارک و تعالی ـ در قرآن، تورات و انجیل از صحابه‌ی رسول الله ـ صلی‌الله‌علیه‌وسلم ـ ستایش کرده است. همچنین بر زبان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وسلم ـ برای آنان فضیلتی ثابت شده است که هیچ‌کس پس از ایشان در آن شریک نخواهد بود.
پس خداوند آنان را مشمول رحمت خود قرار دهد، و آنچه را از این مراتب به ایشان عطا فرموده، بر آنان مبارک و گوارا باد؛ چراکه به برترین درجاتِ صدیقین، شهدا و صالحین نائل آمدند.
آنان سنت‌های پیامبرـ صلی‌الله‌علیه‌وسلم ـ را به ما منتقل کردند؛ و پیامبر را در حالی مشاهده می‌کردند که وحی بر او نازل می‌شد. بنابراین، مقصود عام و خاص پیامبر را، و آنچه را که از بابِ عزم یا از بابِ ارشاد صادر شده بود، به‌درستی شناختند.
آنان از سنت، اموری را دریافتند که ما بخشی از آن را می‌شناسیم و بخشی را نمی‌شناسیم.
و در هر زمینه‌ای از علم، اجتهاد، ورع، عقلانیت و ابزارهای تحصیل علم و استنباط احکام، بر ما برتری دارند.
بنابراین، آرای آنان برای ما پسندیده‌تر و شایسته‌تر از دیدگاه‌های ما نسبت به خودمان است.
و الله داناتر است. ۲
منابع:
۱) مناقب الشافعي، ج ۱، ص ۴۳۳.
۲) همان، ج ۱، ص ۴۴۲.
امام شافعی رحمه الله:
«فليست تنزل في أحد من أهل دين الله نازلة إلا وفي كتاب الله الدليلُ على سبيل الهدى فيها.»
«برای هیچ یک از افراد دیندار امر جدیدی رخ نمی‌دهد مگر اینکه در کتاب الله برای آن رهنمودی وجود دارد».
الرسالة، ج ۱، ص ۲۰.
زمانی‌که امام شافعی در مصر بود، یکی از اهل کلام نزد وی آمده و در مورد مساله‌ای از مسائل کلام از او سوال پرسید.
امام شافعی به وی گفت: می‌دانی کجایی؟
آن مرد گفت: بله.
امام شافعی فرمود: این همان موضعی است که الله فرعون را در آن غرق نمود.آیا به تو خبر رسیده که رسول الله ـ صلی‌الله‌علیه‌وسلم ـ دستور داده باشد که درباره‌ی این‌گونه مسائل پرسش شود؟
گفت: نه.
فرمود: آیا صحابه در این‌باره سخنی گفته‌اند؟
گفت: نه.
فرمود: آیا می‌دانی چند ستاره در آسمان است؟
گفت: نه.
فرمود: آیا حتی یک ستاره‌اش را می‌شناسی؟ می‌دانی جنسش چیست؟ کی طلوع می‌کند؟ کی غروب می‌کند؟ از چه ساخته شده؟
گفت: نه.
فرمود: پس چیزی را که با چشم خود می‌بینی و بخشی از آفرینش است نمی‌شناسی، آن‌وقت می‌خواهی درباره‌ی دانش خالقش سخن بگویی؟!
پس از این امام شافعی در مورد مساله‌ای در باب وضو از او سوال کرد که دچار اشتباه شد. او به چهار طریق پاسخ داد که در هیچ‌یک از آنها پاسخ صحیح و درست نبود. سپس امام شافعی به وی گفت: چیزی را که روزی پنج بار به آن نیاز داری نمی‌دانی، آن‌گاه می‌خواهی خود را به دانستن علم خالق مشغول کنی؟
چون چیزی در این زمینه به دلت خطور کرد، به‌سوی الله بازگرد و اینکه می‌فرماید:
وَإِلَٰهُکُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ لَّا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَٰنُ الرَّحِیمُ-إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا یَنفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاءٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ
«و خدای شما خداوند یگانه است که غیر از او معبودی نیست؛ بخشنده ی مهربان است. همانا در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز، و کشتیهایی که در دریا روانند با آنچه به مردم سود می رساند و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده که با آن زمین را پس از مردنش زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن پراکنده کرده و (در) تغییر مسیر بادها و ابرهایی که در میان زمین و آسمانها مسخرند؛ بی گمان نشانه هایی است برای مردمی که تعقل می کند و می اندیشند.» (آیات ۱۶۳ و ۱۶۴ سوره البقرة).
و این‌گونه در مورد الله متعال بر مخلوقش استدلال کن و خود را درگیر دانستن چیزی که عقلت توان درکش را ندارد، مکن.
پس آن شخص به وسیله‌ی امام شافعی از علم کلام توبه کرد و به علم کتاب و سنت روی آورد.۱ و پس از توبه می‌گفت:
أَنَا خُلُقٌ مِنْ أَخْلاَقِ الشَّافِعِيِّ
«من خلق و خویی از اخلاق شافعی هستم».۲
و این‌گونه این شخص (یعنی امام مُزَنِي رَحِمَهُ الله) به یکی از علمای اسلام در فقه شافعی تبدیل شد.
منابع:
۱: سیر أعلام النبلاء (۱۰/۲۵، ۲۶، ۳۱، ۳۲).
۲:همان،۱۲/۴۹۴.
