| دفترچه

﴿وَقُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْمًا﴾

(و بگو: پروردگارا بر علمم بیفزای)[طه ۱۱۴]

ابن حجر رحمه الله می‌گوید: دلالت این آیه بر فضیلت علم واضح است، زیرا الله پیامبرش را تنها به افزون خواهی از علم امر کرده نه چیزی دیگر.

[فتح الباری]

پندی کوتاه اما بسیار تاثیرگذار:

عبدالرحمن بن یزید به یکی از یارانش گفت: حالی که اکنون در آن هستی را برای لحظه‌ی مرگ مناسب می‌بینی؟

[تاریخ دمشق]

مکحول می‌گوید: از ابن عمر شنیدم که می‌گفت: بنده از الله طلب خیر (استخاره) می‌کند پس الله برایش برمی‌گزیند اما او نسبت به [انتخاب] پروردگارش عزوجل خشم می‌گیرد، سپس مدتی نمی‌گذرد که با دیدن عاقبت کار متوجه می‌شود [آنچه رخ داد] به خیر او بوده است.

[الزهد لنعیم بن حماد]

پی نوشت:منظور از استخاره،استخاره ای ست که بر اساس سنت باشد نه استخاره های عجیب نوآوری شده و بدعی امروزی که اصل و اساسی شرعی ندارند.

سلمة بن دینار رحمه الله می‌گوید:

ببین چه کارهایی انجام می‌دهی که به خاطر آن مرگ را بد می‌دانی [و خود را آماده نمی‌بینی] همان‌ها را ترک کن، سپس هر گاه از دنیا بروی زیان نمی‌بینی.

[سیر أعلام النبلاء]

تابعیِ بزرگوار، امام ابنِ سیرین ـ که در تعبیرِ خواب شهرتی بلند دارد ـ هرگاه کسی از او دربارهٔ خوابی می‌پرسید، به او می‌گفت:

«اتق الله في اليقظة لا يضرك ما رأيت في المنام.»

«در بیداری تقوای الهی پیشه کن؛ آن‌گاه آنچه در خواب دیده‌ای، به تو زیانی نخواهد رساند.»

حِلیةُ الأولیاء و طبقاتُ الأصفياء، ج ۲، ص ۲۷۳.

ابوداوود رحمه الله می‌گوید:

نزد کرز حارثی رفتم و او را گریان یافتم؛ گفتم: چه شده است؟

گفت: دیشب مقرر روزانه‌ام از قرآن را نخوانده‌ام و گمان می‌کنم این به سبب گناهی باشد که مرتکبش شده‌ام.

[حلیة الأولیاء: ۷۹/ ۵]

سلیمان بن عبدالملک، خلیفه‌ی قدرتمند اموی، از سَلَمَةُ بن دینار ــ از بزرگان تابعین ــ خواست که او را نصیحتی کند.

سلمه گفت: «نصیحتی می‌کنم و کوتاه هم می‌گویم:

"عَظِّمْ رَبَّكَ وَنَزِّهْهُ، أَنْ يَرَاكَ حَيْثُ نَهَاكَ، أَوْ يَفْقِدَكَ حَيْثُ أَمَرَكَ ".

«پروردگارت را چنان بزرگ و پاک بدان که نه تو را در جایی بیابد که از بودنت در آن نهی کرده، و نه در جایی نیابد که فرمان داده باشد در آن حضور داشته باشی.»

سنن دارِمی، ر ۶۷۳.

فضیل بن عیاض رحمه‌الله دربارهٔ دلیل زیبایی بهشت می‌گفت:

"حَسُنَتِ الْجَنَّةُ لِأَنَّ عَرْشَ رَبِّ الْعَالَمِينَ سَقْفُهَا."

بهشت زیباست، چون سقف آن، عرشِ رب‌العالمین است!

صفة الجنة، ابن أبي الدنيا، شم ۱۷.

برخی گمان می‌کنند «میانه‌روی» یعنی ایستادن میان حق و باطل تا از انتقاد همه در امان بمانند!

﴿...یُرِیدُونَ أَن یَأْمَنُوکُمْ وَیَأْمَنُواْ قَوْمَهُمْ کُلَّ مَا رُدُّوَاْ إِلَى الْفِتْنِةِ أُرْکِسُواْ فِیِهَا...﴾

(می‌خواهند از شما آسوده‌خاطر و از قوم خود [نیز] ایمن باشند؛ هر بار که به فتنه بازگردانده می‌شوند با سر در آن فرو می‌روند). [نساء: ۹۱]

انسان صادق به خود رسالت نگاه می‌کند، اما متکبر پیروان آن را می‌بیند؛ اگر از آنان بدش آمد از خود رسالت نیز بدش می‌آید: 

﴿...قَالُواْ إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ (۷۵) قَالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ إِنَّا بِالَّذِیَ آمَنتُمْ بِهِ کَافِرُونَ

«[مستضعفان] گفتند: ما به آنچه وی (صالح) بدان رسالت یافته است مؤمنیم (۷۵) کسانی که استکبار ورزیدند گفتند: ما به آنچه شما بدان ایمان آوردید کافریم». [أعراف: ۷۵-۷۶] 

والدین به سبب فرزندان، و فرزندان به سبب والدین خود روزی داده می‌شوند. این برکتی است متبادل:

﴿...نَّحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإِیَّاهُمْ...﴾ [انعام: ۱۵۱]

(ما شما (پدران) و آنان (فرزندان) را روزی می‌دهیم)

﴿...نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُم...﴾ [اسراء: ۳۱]

(ما آنان (فرزندان) و شما (پدران) را روزی می‌دهیم).

ملائکه تسبیح پروردگار می‌گویند اما برای خود استغفار نمی‌کنند چرا که مرتکب گناه نمی‌شوند: 

﴿...وَالْمَلَائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِی الْأَرْضِ...﴾

(و ملائکه به ستایش پروردگارشان تسبیح می‌گویند و برای کسانی که در زمین هستند درخواست مغفرت می‌کنند») [شوری: ۵]

برای کسی که گناهش بسیار است شایسته این است که استغفارش بیشتر از تسبیح باشد.

شکر نعمت از اسباب هدایت به سوی حق و پایداری بر آن است. نزدیک‌ترین مردم به الله کسی است که بیشتر نعمت او را شکر می‌گزارد:

﴿شَاکِرًا لِّأَنْعُمِهِ اجْتَبَاهُ وَهَدَاهُ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ﴾

(نعمت‌های او را شکرگزار بود [الله نیز] او را برگزید و به راهی راست هدایتش کرد).

[نحل: ۱۲۱]

بسیاری از مردم هنگام گسترش باطل، با وجود قدرت بیان سکوت می‌کنند و این را پایین‌ترین درجهٔ سلامت می‌دانند، حال آنکه این اشتباه است. الله تعالی می‌فرماید:

﴿سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ﴾

(پذیرا و شنوای دروغ هستند)[مائده: ۴۲]

یعنی در برابر باطل سکوت می‌کنند.

نماز آرامش‌بخش درون و باعث اعتدال انسان و از حد خارج نشدن او به هنگام تغییرات دنیا و ناگواری‌های آن است:

﴿إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا (۱۹) إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا (۲۰) وَإِذَا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعًا (۲۱) إِلَّا الْمُصَلِّینَ﴾

«بی‌شک انسان بسیار آزمند [و بی‌تاب] آفریده شده (۱۹) اگر صدمه‌ای به او رسد عجز و لابه کند (۲۰) وچون خیری به او رسد بخل ورزد (۲۱) به جز نمازگزاران». [معارج: ۱۹-۲۲]

امت با اقلیتی مُصلح نجات می‌یابد نه با اکثریتی صالح.

از رسول الله ﷺ پرسیدند: آیا با وجود آنکه صالحان در میان ما هستند هلاک خواهیم شد؟

فرمود: «آری؛ اگر ناپاکی زیاد شود» (بخاری و مسلم).

امام ذهبی رحمه الله:

در مجلس احمد بن حنبل رحمه الله تقریبا پنج هزار یا زیادتر جمع می شدند

پانصد نفر از اینها می نوشتند و بقیه از او با ادب بودن  و سکوت را می آموختند....

تهذیب السیر۲/۹۴۷

امام احمد رحمه الله:

 قرآن کلام الله متعال و غیر مخلوق است، به خود ضعف راه ندهید که بگوئید قرآن غیر مخلوق نیست! زیرا کلام الله متعال چیزی جدا شده از وی نیست، و هیچ چیزی از الله متعال نیز مخلوق نیست. مواظب باشید با کسانی که در این زمینه دچار بدعت شدند و یا گفتند: تلفظ ما به قرآن فقط مخلوق شده است، و یا توقف کردند و می‌گویند: نمی‌دانیم آیا مخلوق است یا غیر مخلوق بلکه کلام و سخن الله متعال است! چنین فردی بدعت گذار در دین است همانند کسی که بگوید: قرآن مخلوق است؛ با چنین افرادی در نیافتید و مناظره نکنید، و فقط بگوئید: قرآن کلام و سخن الله متعال است و آفریده شده نیست. 

قَالَ أَحْمَدَ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ حَنْبَلٍ رحمه الله: وَالْقُرْآنُ کَلَامُ اَللَّهِ وَلَیْسَ بِمَخْلُوقٍ وَلَا یَضْعُفُ أَنْ یَقُولَ: لَیْسَ بِمَخْلُوقٍ، فَإِنَّ کَلَامَ اَللَّهِ لَیْسَ بِبَائِنٍ مِنْهُ، وَلَیْسَ مِنْهُ شَیْءٌ مَخْلُوقٌ، وَإِیَّاکَ وَمُنَاظَرَةَ مَنْ أَحْدَثَ فِیهِ، وَمَنْ قَالَ بِاللَّفْظِ وَغَیْرِهِ، وَمَنْ وَقَفَ فِیهِ، فَقَالَ: لَا أَدْرِی مَخْلُوقٌ أَوْ لَیْسَ بِمَخْلُوقٍ، وَإِنَّمَا هُوَ کَلَامُ اَللَّهِ فَهَذَا صَاحِبُ بِدْعَةٍ مِثْلُ مَنْ قَالَ: ( هُوَ مَخْلُوقٌ ). وَإِنَّمَا هُوَ کَلَامُ اَللَّهِ لَیْسَ بِمَخْلُوقٍ. 

[منبع :کتاب اصول السنه]

مدینی  رحمه الله:

الله متعال در زمان ارتداد، دینش را با صدیق و در زمان محنت و فتنه خلق قرآن، با احمد بن حنبل عزت بخشید.

[سیر أعلام النبلاء: ۱۹۶/۱۱]

از حسن بصری رحمه الله پرسیدند:

«آیا ابلیس (شیطان) می‌خوابد؟»

گفت:

"لَوْ نَامَ لَوَجَدْنَا لِذَ‌لِكَ رَاحَةً."

«اگر می‌خوابید، ما به سبب آن، آرامش می‌یافتیم.»

الزهد لأحمد بن حنبل، ص ۲۱۶، ش ۱۵۰۶.