| دفترچه

ابوبکر رَضِیَ اللهُ عَنهُ هرگاه می‌دید یا می‌شنید که دیگران، از او تعریف می‌کنند، چنین دعایی بر زبان می‌آورد:

اللّهُمَّ أنتَ أَعلَمُ بی مِنّی و أنا أعلمُ بِنَفسی مِنهُم؛ اللهُمَّ اجْعَلْنی خَیرًا مِمّا یَظُنّونَ وَ اغْفِرْ لی ما لا یَعلَمونَ و لا تُؤاخِذْنی بِما یَقولونَ

یعنی: « بارخدایا! تو نسبت به من از خودم آگاه‌تری و من نیز نسبت به خود از این‌ها، بیش‌تر خبر دارم؛ خداوندا! مرا بهتر از گمان نیکشان نسبت به من قرار بده و گناهانم را که آنان از آن بی‌خبرند، بیامرز و مرا به آن‌چه ایشان درباره‌ام می‌گویند (و مرا نیک می‌پندارند)، بازخواست نفرما.»

_{اسد الغابة ج ۳ ص ۲۲۱}

ربیعة بن شداد خثعمى نزد على آمد که بدو گفت: «بر کتاب الله و سنت پیامبر الله بیعت کن» ربیعه گفت: «بر سنت ابو بکر و عمر» على گفت: «واى بر تو، اگر ابو بکر و عمر جز به کتاب الله و سنت پیامبر الله بیعت کرده بودند بر حق نبودند.» و ربیعه با وى بیعت کرد.

 _{تاریخ ‏الطبری ،ج‏ ۶،ص:۲۵۹۹}

ابوالدرداء رضى الله عنه :

خیر و خوبی، نه آنست که مال و فرزندت فزونی یابد. 

 بلکه خوبی، آنست که:

حلم و بردباری‌ات شکوهمند گردد

 و علم و دانشت فزونی یابد

 و مردمان را به‌سوی عبادت الله فرا خوانی. 

 پس آن‌گاه که توفیق نیکی یافتی، الله را حمد گویی

و چون بد کردی، از الله آمرزش خواهی. 

 _{[ تاریخ دمشق ۱۵۸/۴۷]}

بشر بن حارث رحمه الله :

کسی که دوست می دارد مردم او را بشناسند، شیرینی آخرت را نخواهد یافت.

_{[حلیة الأولیاء ٨/٣٤٣ ]}

الله متعال می فرماید:

إنَّ ٱلَّذِینَ قَالُواْ رَبُّنَا ٱللَّهُ ثُمَّ ٱسۡتَقَٰمُواْ .

بی‌گمان کسانی‌که گفتند: پروردگار ما الله است.سپس استقامت کردند.

[ سوره ى فصلت آیه‌ى ۳۰ ]

امام ابن رجب رحمه الله می فرماید: 

کسانی که می گویند پروردگار ما الله است زیادند؛

ولی اهل استقامت و پایداری کم هستند.

_{[ مجموع رسائل ابن رجب ۱/۳۳۹ ]}

علی بن ابی طالب رضی الله عنه در اولین شب از ماه رمضان از خانه اش خارج شد در حالی که قنادیل روشن بودند و در مساجد قرآن خوانده می شد 

پس ایشان فرمودند:

الله قبرت را نورانی کند ای عمر بن خطاب همانگونه که مساجد الله را با تلاوت قرآن نورانی کردی...

_{عن أبی إسحاق الهمدانی قال:خرج علی بن أبی طالب رضى الله عنه فی أول لیلة من شهر رمضان والقنادیل تزهر، وکتاب الله یتلا فی المساجد، فقال: نوَّر الله لک یا عمر بن الخطاب رضى الله عنه فی قبرک، کما نورت مساجد الله بالقرآن.}

_{ابن ابی الدنیا،فضائل رمضان رقم٣٠}

امام علی بن ابی طالب رَضِیَ اللهُ عَنه بر سر مزاری رفت و گفت:

ای اهل قبور! ای کسانی که اکنون استخوان هایتان پوسیده است ای اهل وحشت نزد شما چه خبر است؟ 

خبر نزد ما این است که : 

منزل های شما جای سکونت وارثان است،اموال شما بین وارثان تقسیم شده وهمسرانتان ازدواج کرده اند. 

این خبر ما بود، شما چه خبر دارید؟ سپس گفت: قسم به کسی که جان من در دست اوست! اگر قدرت سخن گفتن داشتند، می گفتند: 

بهترین توشه تقوا است.

_{[ البیان والتبین۱۴۸/۳ ]}

عبدالله بن مسعود رضی الله عنه:

لَأَنْ أَعُضَّ عَلَى جَمْرَةٍ حَتَّى تَبْرُدَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَقُولَ لِشَيْءٍ قَدْ قَضَاهُ اللَّهُ: لَيْتَهُ لَمْ يَكُنْ.

اگر قبضه‌ای از آتش را به دهان بگیرم برایم بهتر است از آنکه در برابر قضا و قدر الله بگویم: ای کاش چنین و چنان نمی شد.

الزهد لأبي داود، ص ۱۳۷.

پی‌نوشت:

این موضوع، در واقع یکی از مسائل عقیدتی بنیادین به‌شمار می‌آید و از ارکان ایمان است. ایمان، نه فقط به خیر، بلکه به شر تقدیر نیز هست؛ چنان‌که در حدیث صحیح آمده:

«وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ»
(صحیح مسلم، حدیث ۸)

ایمان به قَدَر، یعنی باور قلبی به اینکه هرچه در زندگی‌مان رخ می‌دهد، از خوشی و آسایش گرفته تا سختی و رنج، همه در مسیر حکمت و خیر الهی قرار دارد.
و همین باور، نقش مهم و مؤثری در پیشگیری از بسیاری از بحران‌ها و مشکلات روحی و روانی دنیای امروز دارد؛ بحران‌هایی مثل افسردگی، ناامیدی، بی‌هدفی و پوچی.

مؤمن، کسی است که با تکیه بر پروردگارش، آرامش قلبی دارد و با اعتماد به او، در همه حال به حکمت پشتِ پرده‌ی حوادث باور دارد؛
چون می‌داند هیچ‌چیز تصادفی نیست و حتی سخت‌ترین لحظه‌ها هم می‌توانند زمینه‌ساز خیری عمیق‌تر باشند.

رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند:

«عَجَبًا لِأَمْرِ الْمُؤْمِنِ، إِنَّ أَمْرَهُ كُلَّهُ خَيْرٌ، وَلَيْسَ ذَاكَ لِأَحَدٍ إِلَّا لِلْمُؤْمِنِ، إِنْ أَصَابَتْهُ سَرَّاءُ شَكَرَ، فَكَانَ خَيْرًا لَهُ، وَإِنْ أَصَابَتْهُ ضَرَّاءُ صَبَرَ، فَكَانَ خَيْرًا لَهُ»

یعنی:

«وضعیت مؤمن شگفت‌آور و عجیب است؛ وضعیت او در همه حال خیر است؛ و این حالت برای هیچکسی جز مؤمن نیست؛ اگر خوشی به او رسد، شکر گوید و این برای او خیر است؛ و اگر زیانی به او رسد، صبر می‌کند و این برای او خیر است». (صحيح مسلم، حدیث ۲۹۹۹)

و این یعنی فرمول آرامش در زندگی؛

اینکه تو، بدون اینکه همیشه همه‌چیز مطابق میل و برنامه‌ات پیش بره، باز هم خیالت راحت باشه که «اگر او تدبیر می‌کند، حتماً خیری در کار است.»

عبدالله بن مسعود رضى الله عنه：

از جمله ی ایمان این است که شخصی، شخصی را نه به خاطر رابطه فامیلی و نه به خاطر مالی که به او می بخشد، دوست داشته باشد، بلکه محبتش جز برای الله نباشد.

_{[موسوعة ابن أبی الدنیا ۸/۱۵۶]}

بلال بن سعد رحمه الله فرمود：

سه چیز هست که اگر در کارها باشند، مورد قبول واقع نمیگردند.

شرک، کفر، و رأى.

گفته شد： رأى چیست؟

فرمود： کتاب الله و سنت رسولش صلی الله علیه و سلم را ترک نماید و به رأى و نظر خویش عمل کند.

_{[حلیة الاولیاء ۵/۲۲۹ ]}

امام ذهبی رحمه الله:

اِذَا ثبتَتْ إِمَامَةُ الرَّجُلِ وَفَضْلُهُ، لَمْ یَضُرَّهُ مَا قِیْلَ فِیْهِ

وقتی پیشوایی و برتری عالمی ثابت شد،دیگر سخنانی که درباره او گفته شود به او زیانی نخواهد رساند.

_{سیر أعلام النبلاء ج ۸ ص ۴۴۸}

وهب بن منبه رحمه الله تعالی فرموده است:

"نشانه‌ی منافق آن است که نکوهش را ناپسند داشته، اما دوست دارد که ستوده شود!"

الزهد لأحمد بن حنبل، ص ۳۰۲ - رجاله ثقات

از امام خلیل بن أحمد فراهیدی رحمه الله نقل شده که فرمودند:

"چیزی را نشنیدم که آن را ننویسم، و چیزی را ننوشتم که حفظ نکنم، و چیزی را حفظ نکردم مگر آن‌که از آن سود بردم!"

جامع بیان العلم وفضله لابن عبد البر، ج ۱، ص ۳۳۵

عبدالله بن مسعود رَضِیَ اللهُ عَنهُ:

"قسم به کسی که هیچ معبودی جزء او نیست هیچ چیز که بر زمین آشکار است حق زندانی شدن طولانی به غیر از زبان را ندارد."

الزهد٢٠٢

أبومظفر السمعانی رَحِمَهُ الله:

"همانا حق شکست ناپذیر و دین غریب و زمان امتحان کننده است."

[ الإنتِصَارُ لِأصحَابِ الحَدِیْث || ١ / ٢٦ ]

محمَّد بن سیرین رحمه الله می‌گفت:

شبی نزد ابوهریره رضی الله عنه نشسته بودیم، که گفت: «خدایا! من و مادرم را بیامرز، و همچنین کسانی که برای ما طلب آمرزش می‌کنند.»

سپس (ابن سیرین) افزود: «پس (ما اهل سنّت) برایشان استغفار می‌کنیم تا شامل دعای ابوهریره قرار گیریم.» 

اللّهُمَّ اغفِر لأَِبی‌هُرَیرَةَ وَ لأُِمِّهِ

خداوندا ابوهریره و مادرش را بیامرز.آمین

قَالَ الإِمامُ البُخاریُّ رحمه اللهُ :حَدَّثَنَا مُوسَى قَالَ حَدَّثَنَا سَلاَّمُ بنُ أبی مُطیعٍ عن غَالِبٍ : قَالَ محمَّدُ بَنُ سِیرِینَ : کُنَّا عِنْدَ أَبِی هُرَیْرَةَ لَیْلَةً ، فَقَالَ : " اللَّهمَّ اغْفِرْ لأَبِی هُرَیْرَةَ ، وَ لأمِّی ، وَ لِمَنِ اسْتَغْفَرَ لَهُمَا " . قَالَ لِی مُحَمَّدٌ : "فَنَحْنُ نَسْتَغْفِرُ لَهُمَا ؛ حَتَّى نَدْخُلَ فِی دَعْوَةِ أَبِی هُرَیْرَةَ ".

الأدب المفرد : (۲۸)

حسن بصری رحمه الله :

گروهی چنان خود را به آرزوی مغفرت مشغول نمودند که با دستی خالی از نیکی‌ها از دنیا رفتند و گفتند: ما نسبت به خداوند پندارمان نیک است! اما دروغ می‌گویند... اگر پندارشان نیک بود کردارشان نیز نیک می‌شد.

[الوجل والتوثق بالعمل ابن ابی الدنیا]

ابن خلدون(متوفّای 808ه.ق) در بیان تأثیر نوع نگرش و رفتار حاکمان در شکل دهی به فرهنگ عمومی،چنین گفته است:

فإنَّ المَلِکَ إذا کانَ قاهراً باطشاً بالعقوبات مُنَقِّباً عن٘ عَوراتِ النّاسِ و تعدیدِ ذُنوبِهم،شَمَلَهُمُ ال٘خَوفُ و الذُّلُّ و لاذوا مِنهُ بِال٘کَذِبِ و ال٘مَکرِ و الخَدیعةِ، فَتَخَلَّقوا بِها و فَسَدَت بصائرُهُم و أخلاقُهُم:

اگر حاکم زورگو و سرکوبگر و در جستجوی نقاط ضعف مردم باشد و برای مجازات آنان بهانەجویی پیش گیرد،ترس و زبونی آنان را فرا خواهد گرفت و در برابرش به دروغ و نیرنگ و تظاهر متوسّل خواهند گشت و تدریجاً به این حالت خو خواهند گرفت و منش و اخلاقشان تباه خواهد شد!

مقدّمه،شرح دکتر اسکندرانی،ص ۱۸۳.

وصیت عمر فاروق به فرزندش عبدالله(رضی الله عنهما):

«فَإنّ مَنِ اتّقَی اللهَ وَقاهُ و مَنِ اتّکلَ علیهِ کَفاهُ و مَن٘ شَکَرَ لَهُ زادَهُ و مَن٘ أقرَضَهُ جَزاهُ؛فَاج٘عَلِ التّقوی عمارةَ قلبِکَ و جلاءَ بَصَرِکَ؛فإنّه لا عملَ لمَن لا نیّةَ لهُ و لا خیرَ لِمَن٘ لا خشیةَ لهُ و لا جدیدَ لِمَن٘ لا خَلَقَ لهُ».

«بی گمان هر که رضایت الله متعال را پاس بدارد،او را پاس خواهد داشت و هر کس به او پشت ببندد برایش کافی است و هر که سپاس او را به جای آورد،نعماتش را افزون تر خواهد ساخت و هر کس به او وام دهد،پاداشش را خواهد داد؛پس پرهیزکاری و خداترسی را به آبادی درون و درخشندگی چشمانت بگمار و بدان عمل عاری از نیّت پوچ است و شخص عاری از خداترسی هیچ است و آن که سابقه و اندوختەای نداشته باشد،آیندەای نیز نخواهد داشت».

ابن عبد ربّه،العقد الفرید،ج ۳ ص ۱۱۴

در فرمودەای حکیمانه از پیامبر صلی الله علیه وسلم  آمده است: «اَلحیاءُ لایَأتی إلّا بِخَیر» یعنی حیا همواره سودبخش است و حاصلی جز خیر ندارد؛ در عمل امّا، می بینیم که حیا احیاناً زیانبخش و عامل از دست دادن برخی فرصت ها (مانند طرح سؤال، اظهار نظر، ارائه موفّق دستاوردها و...) و مانع دستیابی به حقوق و سبب ترک پارەای فضائل همچون امر به معروف و نهی از منکر است؛ دقّت در این باره نشان می دهد که آن چه زیان بخش و فرصت سوز است، شرمگینی و کمرویی است کە نباید آن را حیا نامید؛ هم چنان که علّامه ابن صلاح شهرزوری نیز گفتەاند:

أَنَّ هَذَا الْمَانِعُ الَّذِي ذَكَرْنَاهُ لَيْسَ بِحَيَاءٍ حَقِيقَةً بَلْ هُوَ عَجْزٌ وَخَوَرٌ وَمَهَانَةٌ وَإِنَّمَا تَسْمِيَتُهُ حَيَاءً مِنْ إِطْلَاقِ بَعْضِ أَهْلِ الْعُرْفِ أَطْلَقُوهُ مَجَازًا لِمُشَابَهَتِهِ الحياء الْحَقِيقِيَّ وَإِنَّمَا حَقِيقَةُ الْحَيَاءِ خُلُقٌ يَبْعَثُ عَلَى تَرْكِ الْقَبِيحِ وَيَمْنَعُ مِنَ التَّقْصِيرِ فِي حَقِّ ذِي الْحَقِّ وَنَحْوِ هَذَا.

"موانع شکوفایی همانند فقر خودباوری و زبونی را که عرفاً و در محاورات روزمره حیا نامیده می شود، در واقع حیا نیست بلکه شِبهِ حیاست؛ حیای راستین، خویی است که آدمی را به پرهیز از زشتی ها وا می دارد و از کوتاهی در ادای حقّ صاحبان حق باز می دارد"!

امام نَوَوی، شرح صحیح مسلم، ج ۲، ص ۵و۶.