| دفترچه

پیش تر در مورد افسانه کتابسوزی در اثنای فتوحات اسلامی،که در واقع به نظر صاحب نظران،جز افسانه نیز نمی شود نامی بر آن نهاد^۱،و بررسی اسناد و مدعیان آن،مطالبی تقدیم شد.

به قلم مورخین،بسیاری از ایرانیان و زرتشتیان،از همان ابتدا،از دین اسلام استقبال نموده^۲ و حتی خود از حامیان و مدافعین این دین شدند^۳.

هرچند شاید کمی دور از ذهن بنماید،اما در واقع گاهی خود افراد معتقد به یک عقیده،از اظهار و ابراز بخش هایی از آن عقیده،به جهت احساس عدم موافقت آن ابعاد با نگاه و منطق جمع،احساس شرم می کنند و در این راستا حتی گاهی کار به انکار آن جنبه ها،در جهت حفظ کلیت آن عقیده،می انجامد!

به طور مثال موضوع ازدواج با محارم با اینکه مدارک محکمی مبنی بر وجود و رواج آن در میان زرتشتیان در ایران پیش از اسلام موجود هست اما بسیاری از زرتشتیان امروزی،همچنانکه خانم پروفسور مری بویس و دیگران نوشته اند،از آن احساس شرمساری نموده و آن را به کل انکار می کنند! ^۴ انکاری عبث و بیهوده.

با توجه به این شواهد،هیچ بعید نیست،ایجاد افسانه کتابسوزی که می تواند ریشه در اعمال و تاریخ گذشته همچون رفتار اسکندر و...با کتابخانه ها داشته باشد،ناشی از همان احساس شرم جهت جلوگیری از ریزش هرچه بیشتر پیروان و گرایش آنان به دین اسلام باشد.

در خصوص ایجاد شدن بدعت ها و تغییر و تحول صورت گرفته در آیین مزدیسنا هم مدارک بسیاری وجود دارد و بنابراین  می توان گفت اگر هم بخش یا بخش هایی مرتبط با دیانت مزدیسنا نابود یا دچار دگرگونی شده باشد هیچ بعید نیست بخش های از بین رفته توسط زرتشتیان به اسلام گرویده (حداقل در اثر بی توجهی به آیین گذشته) و تغییر و تحول در مطالب،توسط زرتشتیان باقی مانده انجام شده باشد.

عبدالرفیع حقیقت،تاریخ نگار و شاعر معاصر ایرانی،دارنده لوح افتخاری تاریخ از دانشگاه یو سی ال ای آمریکا (University of California, Los Angeles) در قالب یک پرسش و پاسخ،به این شبهه پاسخی زیبا می دهد:

«گاهی شخص به فکر می افتد که چرا قسمت بیشتر اوستای ساسانی،در زمان های اسلامی نابوده است؟

قرائنی در دست هست که از روی آن می توان گفت شریعت زردشتی در قرن نخستین تسلط عرب تا حدی اصلاح شده و تغییر پیدا کرده است و زردشتیان خود مایل بوده اند که بعضی از افسانه ها و اساطیر عامی و بعضی از اعتقاداتی را که در فصول اوستا ثبت شده بود حذف کنند.»

منبع:حکومت دینی ساسانیان،عبدالرفیع حقیقت،انتشارات کومش،چاپ اول۱۳۸۶،ص۸۰

پی نوشت ها:

- مطلب مرتبط:«چرا بیشتر اوستا از بین رفت؟»

ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات‌نگاه-۱۳۸۴،ص۱۵۳-۱۵۲

- دلیل اصرار موبدها (روحانیون زرتشتی) بر خودداری از کتابت و نوشتن اوستا

زردشتیان باورها و آداب دینی آنها،مری بویس،ترجمه عسکر بهرامی،چاپ ققنوس،ص۷۷

۱:کارنامه اسلام،عبدالحسین زرین کوب،انتشارات امیرکبیر۱۳۸۶،بخش۷،ص۴۲و۴۳

۲:کارنامه اسلام،عبدالحسین زرین کوب،شرکت سهامی انتشار،بخش اول،ص۱-۲-۳و۴

۳:دو قرن سکوت،عبدالحسین زرین کوب،فانوس سپهر۱۴۰۱،ص۷۱و۷۲

۴:آرتور کریستن سن،ایران در زمان ساسانیان،ترجمه رشید یاسمی،تهران،دنیای کتاب،۱۳۶۸،ص ۴۳۵-۴۳۴-۴۳۳

افراط در تعصب و خیال پردازی در مورد شاهان و وضعیت ایرانِ پیش از اسلام،از شاخصه های عیان باستان گرایان در مسیر اسلام ستیزی بوده که امروزه هم در گفتار و رفتار آنان به وضوح قابل مشاهده است.

به طوری که با استفاده از دروغ و تحریف،هر سخن و گفته نیکی از هر شخصی را به شخصیت های باستانی منسوب،و آنان را از هرگونه عیب و اشتباهی نیز مصون می دانند!

ابو ریحان بیرونی،دانشمند مسلمان ایرانی،از این بیماری باستان گرایان می نویسد:

«اخبار اهل فُرس (پارسیان) خالی نمی شود از اضافاتشان در بزرگ نمایی امر شاهانشان و برتری دادن مملکتشان بر دیگران...

اما این توهمات خنده آور نزد آنها بسیار است که شنیدنش باعث سرگرمی می شود.

مثلا می گویند:خسرو پرویز را شانزده صفتی بود که همه از داشتنش عاجز بودند،و ذکرش واقعا ملال آور است.

...از جمله گفته هایشان نیز در کتب فتوحات اینکه سعد هزار صندوق طلا از آنها به غنیمت گرفت،و من این داستان ها را چیزی حساب نمی کنم جز حماقت عجم (پارسیان)».^*

منبع:الجماهر في معرفة الجواهر،ابوریحان بیرونی،تحقیق یوسف الهادي،دفتر نشر میراث مکتوب۱۳۷۴،چاپ اول،ص۱۴۵-۱۴۶-۱۴۷و۱۴۸

*:از این جماعت هیچ دور از انتظار نیست که ابو ریحان را هم «ایران ستیز» یا «لابیست» معرفی کنند و شاید علت مهم نبودن دانشمندان نامی مسلمان ایرانی در نگاه این جریانات، که جهانیان،ایران و ایرانی را در دانش و فرهنگ با این دانشمندان و اندیشمندان می شناسند،همین جانب گیری ها از حقیقت و اعلام بیزاری از این افراد و مسلک شان باشد.

پ ن:ناگفته نماند که ابوریحان بیرونی خود یکی از معدود راویان افسانه کتابسوزی/خوارزم در اثنای فتوحات اسلامی است که مورد استناد اسلام ستیزان نیز واقع می شود و قبلا در این مورد توضیحات تقدیم شده اند.

تصاویر صفحات:

تصاویر نسخه خطی کتاب الجماهر في معرفة الجواهر،ابوریحان بیرونی،کتابخانه قیصری رشید افندی ترکیه،کد ثبت ۵۹۶:

در اسلام،مرده و زنده حرمت دارد و هرگاه انسانی بمیرد به بهترین شکل ممکن او را شستشو داده و دفن می کنند.لازم به ذکر است حتی پس از انجام این کارها باز هم مردگان از حقوقی برخودار هستند.

مثل عدم جواز بدگویی از آنان^۱ یا حتی منع از راه رفتن و نشستن بر روی قبر آن ها^۲.

در ایران پیش از اسلام،مرده ها را نه تنها شستشو نمی دادند بلکه حتی آنان را دفن هم نمی کردند چون این اعتقاد وجود داشت که آب و خاک عناصری پاک هستند که به وسیله پیکر انسان مرده،آلوده می شوند!

بنابراین اجساد مردگانشان را در نقاط مرتفع و درون دخمه ها،طعمه جانوران و حیوانات می کردند و این کار همچنان ادامه داشت تا اینکه در دوره رضا شاه،آن هم به دلیل مسائل بهداشتی ممنوع شد^۳.

موضوع دیگری که شاید بد نباشد از آن سخن بگوییم؛احتمالا دیده اید ویدیوهایی را با محتوای عادی سازی «اعلام پریودی» از جانب زنان !

گذشته از اینکه اصلا آیا این اطلاع رسانی لزومی دارد یا نه،در ظاهر قصد دفاع از زن را دارند اما در واقع هدف حیا زدایی را دنبال می کنند.از همین ها که معمولا خود را فمنیست و مدافع حقوق زنان می نامند،کم نشنیده ایم که از آزادی زنان و بهره مندی آنان از حقوق انسانیِ آنچنانی در ایران پیش از اسلام می گویند.

این در حالی ست که در ایران پیش از اسلام،زنی را که  پریود و به عادت ماهیانه دچار می شده،اطرافیانش او را نجس می دانستند و از وی دوری می کردند،چه رسد به باقی حقوق اولیه انسانی.

پروفسور کریستین سن دانمارکی،از وندیداد (که یکی از بخش های مهم اوستا به معنی «مجموعه قوانین ضد دیو» و بنا به گفته عده ای :تنها متن جزایی ایران کهن هست) و مواردی که بیان شد،می نویسد:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«این کتاب به زبان اوستایی است،که هرچند زبان مادها نبود،در آنجا هم همچنان برای تألیفات دینی به کار می رفت.

وندیداد مجموعه ای است از قواعد و دستورات دینی،مخصوصاً راجع به انواع ناپاکی ها و گناهان و وسایل و طرق تطهیر و توبه و استغفار.

در این کتاب از انواع تعدی به موجودات اهورایی (انسان و سگ و بیدستر) و طریقه رفتار با اجساد مردگان و غیره سخن می رود.

طبق این کتاب مردگان را باید در دخمه نهاد و طعمه پرندگان ساخت.

چه تدفین یا سوزاندن اجساد باعث آلایش عناصر می شود و به این جهت حرام است.

و نیز مس مردگان و زنان حائض باعث ناپاکی و نجاست است.»

ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۸

۱:صحیح بخاری ۱۳۹۳

۲:صحیح مسلم ۹۷۰

۳:مطالب مرتبط با موضوع تدفین مردگان در ایران باستان: کلیک کنید

بنا به قلم کریستین سن،دین زرتشتی،از تغییر و تحول،آن هم توسط خود مغ ها (روحانیون زرتشتی) مصون نبوده که از آن جمله؛ایجاد مسائل فقهی خشک و پر و بال بخشیدن به موضوع اعتقاد به ظهور منجی و رهایی بخش از نطفه زردشت است.

نا گفته نماند؛موضوع باور به ظهور منجی،بعدها بالاخره بهانه و ابزار تحریک بسیار مهم جنبش ها و شورش های ضد اسلامی با اهدافی نظیر قدرت طلبی،در قالب حرکات مشهور به شعوبیه شد که البته آن حرکات را اسلام ستیزان،به عنوان انقلاب ایرانیان وطن دوست مخالف اسلام در آن ایام معرفی می کنند!

نکته در خور تأمل دیگری که کریستین سن می نویسد این است که آیین زرتشتی،برعکس تبلیغات گسترده اسلام ستیزان،آیینی خسته کننده و خشک بوده است که همین موضوع را در کتاب های دیگر نویسندگان نیز،از عوامل  مهم گرایش ایرانیان به اسلام و یا حتی استقبال از سپاه اسلام می بینیم.

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«...این دین در تحولات بعدی خود تحت تأثیر افکار طبقه مغان ماد قرار گرفت و در نتیجه طراوت و تازگی خود را از دست داد و در قالب اصول فقهی خشک و خسته کننده ای درآمد.

دستورهای دینی دقیق برای تنظیم جزئیات زندگی مؤمنان وضع شد و اینان ناگزیر می بایستی خود را از شر حملات عده کثیری شیاطین و عفریت های گوناگون که دیو نام گرفتند،حفظ کنند.

به داستان رستاخیز و روزشمار تفاصیل و شاخ و برگ زیادی افزودند،که طبق آن ها از نطفه مخفی زردشت تا سه هزار سال در هر هزاره یک منجی ظهور خواهد کرد و با ظهور آخرین منجی یعنی استوت ارته،که «سوشیانت» یا منجی اصلی و اخص است،این دنیا پایان می پذیرد.

...کتاب موسوم به وندیداد (وی دیوه داته یعنی«قانون ضد دیو») در چنین محیطی نوشته شده است..»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۷-۴۸

«پندار نیک،گفتار نیک و کردار نیک» در ظاهر شعار بسیار زیبایی است که نه تنها اسلام با این اصول اخلاقی مشکلی ندارد بلکه در جای جای کتاب (منظور قرآن) و سنت (احادیث صحیح) که دو مرجع اصلی شریعت هستند،به مورد توجه قرار دادن آنها دستور داده شده است.

اما موضوع وقتی در خور تأمل و احتیاط می شود که برخلاف تصور بسیاری،هدف از تشکیل این سه اصل در کنار یکدیگر تحت عنوان یک شعار،انجام و لحاظ تکالیف دینی (به ویژه) زرتشتی باشد.

بنابراین؛مادامی این ۳ اصل،نیک و پسندیده محسوب خواهند شد که با آن تکالیف مطابقت داشته باشند.

خصوصا وقتی که بدانیم «خویدوده - ازدواج با محارم» و بسیاری موارد دیگر جزء آن کردارهای نیک  شمرده شده اند!

پروفسور کریستین سن:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«در سه اصل «اندیشه نیک»،«گفتار نیک»،«کردار نیک» بی شک در اصل تکالیف دینی منظور نظر بوده است.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۶

می گویید هدف اصلی مهاجمین و تازی ها (عرب های مسلمان) و دیانت اسلام از جنگ های موسوم به فتوحات اسلامی،نشر توحید بوده و این در حالی است که ما ایرانیان،قبل از اسلام هم به واسطه تعالیم زرتشت،موحد و یکتاپرست بوده ایم!

پاسخ در تعریف توحید و یکتاپرستی است که حتی اگر به معنای «توحید» به لحاظ لغوی و نه اصطلاحی (که تعاریف ادیان مختلف را در بر می گیرد) هم تکیه کنیم که به معنی «یگانه دانستن» است،باز می بینیم در ایران پیش از اسلام چنین مثال توحیدی نداریم!

دیانت زرتشتی به ثنویت/دوگانگی و وجود ایزدان بسیار مبتلاست.حتی پژوهشگران غربی هم که از قرن نوزدهم^* سعی داشتند به تصور احترام،جنبه (ادعای) توحیدی بودن را از آن حذف نکنند در نهایتِ امتیاز بخشی،توحید این دیانت را،«یکتاپرستی ناقص» نامیده اند.

پروفسور کریستین سن هم به این موضوع اشاره می کند که البته دلایل عدم یا به اصطلاح برخی نویسندگان همچون خود پرفسور،نقصان توحید دیانت زرتشتی،در باقی صفحات و مطالب همین کتاب (ایران در زمان ساسانیان) بیان می گردد.

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«دین زردشت یکتاپرستی ناقص است:در این دین ایزدان بسیار وجود دارند...»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۶

پ ن:دکتر زرین کوب در «دو قرن سکوت» عبارتی را می نویسد که دیدگاه «بسیاری از ایرانیان» آن زمان (زمان ورود فاتحان مسلمان و اسلام به ایران) نسبت به کمال یا نقصان و یا حتی عدم توحید و یکتاپرستی مورد ادعای اسلام ستیزان باستان گرا را به تصویر می کشد:

«بسیاری از ایرانیان، از همان آغاز کار دین مسلمانی را با شور و اشتیاق پذیرفتند. دین تازه ای که عربان آورده بودند، از آیین نیاکان خویش برتر می یافتند و ثنویت مبهم و تاریک زرتشتی را برابر توحید محض و بی شایبۀ اسلام شرک و کفر می شناختند.»

منبع:دو قرن سکوت،دکتر عبدالحسین زرین کوب،فانوس سپهر،۱۴۰۱،ص۲۵۴

ملاک درست یا غلط بودن یک عقیده و دین در نزد عده ای،ابتدا به اصطلاح،«خودی» و وطنی بودن آن عقیده است و بعد،آباء و اجدادی بودن آن!

یک نوع نگرش و فکر سطحی و بسیار عامیانه.

از میان همین افراد،پیدا می شوند کسانی که اگرچه نه لزوما در باب دین،اما در بسیاری موضوعات دیگر همچون تفکرات سیاسی و... (که البته معتقدیم آن موضوعات هم از یک دین کامل خارج نیستند)،تابع ایسم هایی با مبدا بیگانه اند.

معیار آباء و اجدادی بودن صحت یک دین هم سخن تازه ای نیست.در قرآن،آیه ۱۰۴ سوره  المائدة  AL-MAEDAH می خوانیم:

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَىٰ مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا ۚ أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ

یعنی:«و هنگامی که به آنها گفته شود: «به سوی آنچه الله نازل کرده و به سوی پیامبر بیایید» گویند: «آنچه نیا کانمان را بر آن یافته ایم ،ما را بس است ». آیا اگر نیا کان آنها چیزی نمی دانستند وهدایت نیافته بودند (بازهم از آنها پیروی می کنند)؟»

حال به فرض مثال؛اگر بنا باشد صرف نظر از ضرورت بررسی مبانی و درست یا غلط بودن یک دین،فقط قدمت آن معیار و اصل باشد،آیا باید همچون نیاکان مان،عناصر طبیعت مانند آب و آتش،یا سیارات دیگر مثل خورشید و ستارگان و یا حتی جانوران را پرستش کنیم؟

چون اجداد آریایی ها،پیش از زرتشت،اینگونه عمل می کردند.

پروفسور کریستین سن می نویسد:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«دین قدیم آریاها بر پرستش قوای طبیعت و عناصر و اجرام سماوی استوار بود.

مع ذلک از زمان بسیار قدیم خدایان عمده طبیعت دارای خصوصیات اخلاقی و اجتماعی می شوند.

چنین به نظر می رسد که قبل از جدا شدن دو تیره هندی و ایرانی از یکدیگر،تفاوتی میان دو دسته از خدایان عمده آن ها بوده است.یک دسته دیوها (دیو daiva) می خواندند و در رأس آن خدای جنگجویی به نام ایندره Indra قرار داشت و دسته دیگر را اسوراها asuras (به ایرانی:اهوره ahura) می گفته اند و سردسته آن ها ورونه Varuna و میتره Mitra بود.

اکثر دانشمندان بر آن اند که مزداه mazdâh ایرانیان که به معنی «دانا» و بزرگترین اهوره می باشد،همان ورونه قدیم است،که نام اصلیش در نزد اقوام ایرانی فراموش شده است.

از لحظه ورود ایرانیان به عرصه تاریخ ما به دو دسته شکل مختلف از مذهب ابتدایی آنها برخورد می کنیم.یک دسته به پرستش میتره (در متون ایرانی:میثره miøra) مشغول اند،که در این هنگام در رأس دیوها قرار دارد و دسته دیگر،که خدای بزرگ آن ها مزداه می باشد.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۴۲

پ ن :دکتر زرین کوب :«برخی‌ دیگر هم‌ از اوّل‌ با آیین‌ مسلمانی‌ به‌ مخالفت‌ و ستیزه‌ برخاستند، گویی‌ گرویدن‌ به‌ این‌ دینی‌ را که‌ عرب‌ آورده‌ بود اهانتی‌ و ناسزایی‌ در حق‌ خویش‌ تلقّی‌ می‌کردند … این‌ اندیشه‌ که‌ عرب‌ پست‌ترین‌ مردم‌ است‌ چنان‌ ذهن‌ آنان‌ را مشغول‌ کرده‌ بود که‌ هرگز مجال‌ آن‌ را نمی‌یافتند تا حقیقت‌ را در پرتو روشنی‌ منطق‌ و خرد ببینند. هر روزی‌ به‌ بهانه‌ای‌ و در جایی‌ قیام‌ و شورش‌ سخت‌ می‌کردند و می‌کوشیدند عرب‌ را با دینی‌ که‌ آورده‌ است‌ از ایران‌ برانند.»

منبع:دو قرن سکوت،دکتر زرین کوب، ص ۲۵۳ و ۲۵۴

پروفسور کریستین سن،مواردی از امتیازات پادشاهان ایران پیش از اسلام/اشکانی،را بر می شمرد که اگر عینک تعصب از چشم برداشته شود،می بینیم که؛جز یک سری تجملات مفرط برخواسته از روحیه خودشیفتگی،سرگرمی های دیکتاتور منشانه ای همچون نگهداری حیوانات وحشی جهت شکار و لذت جویی بی قاعده و ثروت اندوزی شخصی،نیستند.

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«از جمله امتیازات شخص شاهنشاه این بود که دیهیمی بلند بر سر می گذاشت و بر تختی زرین می خفت.

...در قصر سلطنتی تیسفون تختی از زر موجود بود.

...پادشاهان اشکانی،مانند هخامنشیان محل هایی به نام «فردوس» تعیین کرده بودند،که در آن شیر و خرس و پلنگ برای شکار نگاه می داشتند.

در نتیجه اهمیتی که در دربارهای شرقی به حرم داده می شد،غالباً خواجه سرایان در امور کشور نفوذی قابل توجه داشتند.

وقتی که شاهنشاه سفر می کرد،جماعتی کثیر از نیزه داران نگاهبان او بودند.

به تقلید از هخامنشیان،سلاطین اشکانی هم مقرر کرده بودند که هرکس به حضور شاهنشاه شرفیاب می شود،باید هدایایی بگذراند.

خزانه خاص شاهنشاه با خزائن کشور یکی بود.در خزانه پادشاه خراج کشورها جمع می شد و ثروتی هنگفت در این گنج ها گرد می آمد.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۷-۳۸

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

پروفسور کریستین سن در مورد ارتباط پادشاه اشکانی با مردم می نویسد:

«معمولاً کسی به شاهنشاه دسترسی نداشت.»^۱

عجیب هم نیست.چرا که اغلب پادشاهان ایران پیش از اسلام،وفق خوی دیکتاتوری،ادعای خدایی داشتند و مردم عادی را در سطح خود نمی دیدند.علاوه بر این،آنقدر درگیر تجملات مفرط و عیش و نوش و وقت گذرانی با آن تعداد افسانه ای از زنان و همخوابگان بودند که مسلما دیگر وقت و حالی برای اختصاص دادن به مردم و مشکلات آنها باقی نمی ماند.

از طرفی هم طبق مقررات اشکانیان،به تقلید از هخامنشیان،هرکسی که به درگاه پادشاه شرفیاب می شد ملزم به تقدیم هدایا بود!حال چطور ممکن بود به فرض دسترسی آسان به شخص پادشاه،مردم متقاضی که مطمئنا اکثرا بینوا هستند و برای حل مشکلات مراجعه کرده اند،بتوانند تحفه ای که در خور شأن پادشاه باشد تهیه و آن را تقدیم کنند تا گوشی شنوا و شاید راه حلی برای مشکلات بیابند؟!

مشکل امنیت جانی هم موضوع دیگری است.زیرا همچنانکه قبلا بیان شد وقتی پادشاه در بین خانواده احساس امنیت نمی کرده،پس ممکن نبوده با وجود آن همه فاصله از مردم و نبود محبوبیت در بین آنها،تضمین جانی هم داشته باشد.

دکتر زرین کوب چه زیبا از این دوران و تفاوت عیان آن با حکومت اسلام می نویسد:

«در روزگاری که مردم ایران خسروان خویش را تا درجه خدایان می پرستیدند و با آنها از بیم و آزرم رویاروی نمی شدند و اگر نیز به درگاه می رفتند پنام در روی می کشیدند،چنانکه در آتشگاه رسم بود،عربان ساده دل وحشی طبع با خلیفه پیغمبر خویش،که امیر آنان بود،در نهایت سادگی سلوک می کردند.

خلیفه با آنها در مسجد می نشست و رای می زد و آنها نیز بسا که سخن وی را قطع می کردند و بر وی ایراد می گرفتند و این شیوه رفتار و اطوار ساده ناچار کسانی را که از احوال و اوضاع حکومت خویش ستوه بودند بر آن می داشت که عربان و آیین تازه آنها را به دیده اعجاب و تحسین بنگرند.»^۲

منابع:

۱) ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۷

۲) دو قرن سکوت،دکتر عبدالحسین زرین کوب،فانوس سپهر،۱۴۰۱،ص۷۳

آیا معقول است از کسی که به خاطر قدرت،در حق خانواده خود رحم و شفقت روا نداشته،انتظار داشت با دیگران از روی مهربانی و عدالت رفتار کند؟!

بنیاد پادشاهی های ایران پیش از اسلام بر روی برادر کشی ها،پدر کشی ها و قتل عام های بی رحمانه بنا شده بود و از این روی نمی توان انتظاری جز وجود استبداد در برابر ملت داشت.

سلاطین اشکانی هم از این نوع رفتار قدرت طلبانه و خود خواهانه با اطرافیان مستثنی نبودند و از اساس،اختیارات آنها محدود به قانونی نبود.

در بسیاری مواقع حتی به سرداران سپاه،که در حقیقت برای پادشاه شمشیر می زدند هم رحم نمی شد!

همچنانکه «سورن» فرمانده مشهور اشکانی هم،نه به دست دشمن خارجی،بلکه به دلیل حسادت پادشاه و به دستور پادشاه به قتل می رسد!

پروفسور کریستین سن:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«سلطنت اشکانیان،اگرچه هرگز به قدرت و ثبات سلطنت هخامنشی نرسید،اما صورتاً حکومت آنان استبدادی بود.

اختیارات شاهنشاه محدود به قانونی نبود و اگر بخت و اتفاق با او یار می شد و موانع را از میان بر می داشت،با کمال استبداد و خودسری فرمانروایی می کرد.

ترس شاهنشاه مخصوصاً از افراد خانواده خود بود،زیرا که ایرانیان با احترام ذاتی و تقریباً مذهبی سلطنت را حق خاندان شاهنشاهی می دانستند و بنابراین بزرگان جرأت نداشتند،قبل از یافتن یکی مدعی سلطنت از تخمه اشکانی،علم مخالفت با شاه را برافرازند.

به همین جهت سلاطین اشکانی بی رحمانه افراد خاندان خود را می کشتند.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۷

سردار نمونه اشکانی که در نزد اسلام ستیزان باستان گرا،«خالق جنگ های پارتیزانی!» نامیده می شود،علاقه عجیبی به آرایش و شمایل زنانه داشت و حتی در جنگ هم نمی توانست از زن بارگی و فساد دست بردارد!

پروفسور کریستین سن می نویسد:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«در روز نبرد خود را می آراست و زینت می کرد و در پیشاپیش سپاه خود قرار می گرفت.«دلیری او به حدی مشهور بود،که با وجاهت زنانه او نمی ساخت،زیرا که سورن بنابر رسم مادها روی خود را سرخاب می مالید و آرایش می کرد و گیسوان خود را به دو قسمت می نمود،اما سایر پارت ها گیسوان را به رسم سگ ها بلند و ژولیده می گذاشتند تا هیبتی وحشتناک داشته باشند.»

سورن حرم خود را همراه می برد و در عین جنگ شب ها را به عیش و نوش و شرابخواری و استماع موسیقی و آواز و عشقبازی می گذرانید.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۶-۳۷

وقتی سخن از ایران پیش از اسلام به میان می آید،اسلام ستیزان باستان گرا،همواره از عظمت و جلال شاهان باستان و حقوق و جایگاه آنچنانی زن در آن ایام می گویند.که البته اگر شکوه و جلالی هم بوده (از نظر نظامی یا نوع لباس و زیور آلات)،حاصل مالیات ها و دسترنج مردم بوده است.

پروفسور کریستین سن،درباره تجملات مفرط یکی از سرداران مشهور اشکانی به نام سورن که «نمونه کامل امرای دولت اشکانی است» می نویسد و آنچه لازم به ذکر است در این گونه مواقع نباید انتظار انصاف و یا حتی داشتن بینایی از این اسلام ستیزان و مدعیان دروغین دفاع از حقوق زنان (فمنیست ها) داشت.وقتی که می خوانیم فقط 200 ارابه مخصوص حمل همسران و همخوابگان این سردار اشکانی بوده!

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«نمونه کامل امرای دولت اشکانی «سورن» است،که خصم کراسوس رومی بود و پلوتارخس در حق او چنین می نویسد:«سورن در ثروت و بزرگی و افتخار بعد از شاهنشاه شخص اول ایران بود.از حیث فضیلت و لیاقت سرآمد پارتیان به شمار می آمد.از لحاظ بلندی بالا و حسن اندام مانند نداشت^*.

هنگام لشکرکشی هزار شتر بار و بنه او را می برد و دویست ارابه مخصوص حمل همسران و همخوابگان او بود.

هزار سواره زره پوش و عده بیشتری سرباز سبک اسلحه در رکاب او می رفت،زیرا او روی هم ده هزار سوار داشت،که قسمتی از گماردگان و قسمتی از بندگان او بودند.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات نگاه-۱۳۸۴،ص۳۶

^*این حسن اندام و بلندی بالا هم البته خود جای بحث دارد که در پست:وجاهت زنانه و عادت به فساد سورن،بیان شده است.

در ایران پیش از اسلام،هرگاه پادشاه در مورد قدرت خود،"احساس" خطر می کرد نه تنها خود را مجاز به قتل عام افراد می دانست بلکه املاک و دارایی های آنان را نیز مصادره می کرد!

حال تصور کنید؛وقتی با اطرافیان خود و به اصطلاح طبقه اشراف این چنین رفتار می کردند با مردم عوام چه برخوردی می شد؟!

پروفسور کریستین سن:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«هر وقت که پادشاه قدرت داشت،خانواده نجبایی را که خطرناک می دید قتل عام می کرد و املاک و اقطاعات آنان را از آن دولت می نمود.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات‌نگاه-۱۳۸۴،ص۳۵

روحانیون زرتشتی در حکومت های ایران پیش از اسلام نفوذ داشتند و این نفوذ تا حدی بود که حتی به قلم پروفسور کریستین سن،تنفیذ و تایید نهایی حکم پادشاهی در دوره اشکانی،پس از انتخاب سنا،به دست همین قشر،تحت عنوان "انجمن دانایان و مغان" انجام می شد.

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«همچنین قراینی در دست است که انجمن دیگری هم بر پای بوده و آن را مجمع «دانایان و مغان»می توان نامید.

سلاطین اشکانی رأی آنان را در امور محل اعتنا قرار می داده اند و ظاهراً در حوادث مهم به وسیله فتوای دینی مداخلاتی می نموده اند.»

در پاورقی نیز می خوانیم : «استرابو می گوید:انتخاب شاهنشاه همیشه در این دو انجمن صورت می گرفت.به عقیده من مفهوم آن این است که اول «شورای خویشاوندان» («سنا») پادشاه را معین می کرده و بعد این انتخاب در انجمن دانایان و مغان تأیید می گردیده است.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات‌نگاه-۱۳۸۴،ص۳۲

در روش حکومت در ایران پیش از اسلام-اشکانی،چنانچه در انتخاب پادشاه،اختلافی پیش می آمد تدبیر و چاره متمدنانه بزرگان چه بود؟

پروفسور کریستین سن:

| نکاتی از کتاب ایران در زمان ساسانیان

«در این عهد هرگز مقام سلطنت کاملاً تابع طرز ملوک الطوایفی نبود و حق انحصاری خاندان اشکانی محسوب می شد.با این قید که لزوماً سلطنت از پدر به پسر نمی رسید.

پس از مرگ پادشاه بزرگان جانشین او را به دلخواه خود معین می کردند،و اگر اختلافی می افتاد،شمشیر در میانه حکم می شد.هر طایفه یکی از شاهزادگان اشکانی را اختیار کرده،برای رسانیدن او به مقام شاهنشاهی مجاهده می نمود.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات‌نگاه-۱۳۸۴،ص۳۰-۳۱

نظام خان‌سالاری یا به تعبیر امروزی، فئودالیسم، که در ایران باستان به شکل تیول‌داری شناخته می‌شد، یکی از ارکان مهم ساختار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پیش از اسلام بود. این نظام بر پایه ارباب و رعیتی استوار بود؛ نظامی که در آن، پادشاه در رأس هرم قدرت قرار داشت و اکثریت تیول‌داران، تابع او بودند.

آنچه در این میان جلب توجه می‌کند، وضعیت کشاورزانی است که هم در مزارع تحت مالکیت این تیول‌داران به کار مشغول بودند و هم به‌ناچار، در زمان جنگ، به سود یا زیان پادشاه، با خواست اربابان زمین‌دار، شمشیر به دست می‌گرفتند و در نبردها شرکت می‌کردند.

پروفسور آرتور کریستین‌سن در کتاب ارزشمند خود، ایران در زمان ساسانیان، درباره این ساختار ملوک‌الطوایفی و شرایط کشاورزان چنین می‌نویسد:

| نکاتی از کتاب:ایران در زمان ساسانیان

«...در این طبقه،یعنی نزد ویس بدان،مرکز ثقل دولت قرار داشت،که گماردگان (تیولداران) بزرگ و معتبر شاهنشاه به شمار می آمدند و اتباع خود را برای جنگ با دشمنان شاه و گاهی نیز برای در افتادن با خود او مسلح می ساختند.

مثلا سورن ده هزار سوار که همه از بندگان او بودند،به جنگ کراسوس برد.

از این مطلب چنین بر می آید که در آن وقت کشاورزانی که موظف به خدمت جنگی بودند،در تحت تسلط صاحبان مقتدر تیول و املاک دولتی به نوعی بندگی دچار بودند.»

منبع:ایران در زمان ساسانیان،آرتور‌کریستین‌سن،رشید یاسمی،انتشارات‌نگاه-۱۳۸۴،ص۳۰

بدین ترتیب، نظام تیول‌داری در ایران پیش از اسلام و در دوران اشکانیان، نمونه‌ای آشکار از ساختارهای اجتماعی‌ای بود که بر پایه نابرابری و وابستگی کامل طبقات فرودست به طبقات فرادست شکل گرفته بود. کشاورزانی که بار تولید اقتصادی را به دوش می‌کشیدند، علاوه بر تحمل مشقات کار بر زمین، در میدان‌های نبرد نیز ابزار قدرت و جاه‌طلبی اربابان خود بودند. این ساختار اگرچه در دوره‌های بعد دچار تحولاتی شد، اما ردپای آن تا سده‌های متمادی در تاریخ ایران باقی ماند و از عوامل شکل‌دهنده ساختار سیاسی و اجتماعی ایران در دوران باستان به شمار می‌رود.

سعدی شیرازی، یکی از بزرگ‌ترین حکیمان و شاعران ادب فارسی، در آثار خود با نگاهی ژرف به مسائل اخلاقی و اجتماعی می‌پردازد و از قدرت بیان و خردمندی خویش برای تبیین درس‌های تاریخ بهره می‌گیرد. او در اشعارش، بی‌عدالتی و ستم را به‌عنوان بزرگ‌ترین آفت حکومت‌ها و جوامع انسانی معرفی کرده و سرانجام شوم آن را به‌روشنی تصویر می‌نماید.

در ابیاتی که در ادامه آمده است، شاعر به‌طور ویژه به ظلم و ستم شاهان ایران باستان/ایران پیش از اسلام، اشاره دارد.

او با نگاهی عبرت‌آموز به سرگذشت پادشاهان پیش از اسلام سرزمین مان، این حقیقت را بازگو می‌کند که قدرت و شوکت آنان، به دلیل بی‌عدالتی و بیدادگری، به نابودی انجامید. سعدی از تاریخ عبرت گرفته و از خسروان عجم که به زیردستان ستم روا می‌داشتند، یاد می‌کند و با بیانی حکیمانه تأکید دارد که نه آن شکوه باقی ماند و نه آن ظلم پایدار.

این اشعار، از یک‌سو تصویری از فرجام حتمی بیدادگری و زوال حکومت‌های ظالم است و از سوی دیگر، ستایشی از عدل و عدالت‌طلبی که در تعالیم اسلامی به آن سفارش شده است. سعدی با استفاده از این نمونه تاریخی، پیامی اخلاقی و جهانی ارائه می‌دهد که همواره در دل فرهنگ اسلامی و آموزه‌های دینی جایگاهی برجسته داشته است.

بی‌گمان، این ابیات نمایانگر دیدگاه تاریخی و اجتماعی سعدی درباره ضرورت عدالت در هر حکومتی است و یادآور این نکته که پایداری دولت‌ها در گرو مهرورزی، انصاف و رعایت حقوق مردم است.

خبر داری از خسروان عجم

که کردند بر زیردستان ستم؟

نه آن شوکت و پادشایی بماند

نه آن ظلم بر روستایی بماند

خطا بین که بر دست ظالم برفت

جهان ماند و با او مظالم برفت

خنک روز محشر تن دادگر

که در سایهٔ عرش دارد مقر

به قومی که نیکی پسندد خدای

دهد خسروی عادل و نیک رای

چو خواهد که ویران شود عالمی

کند ملک در پنجهٔ ظالمی

سگالند از او نیکمردان حذر

که خشم خدای است بیدادگر

بزرگی از او دان و منت شناس

که زایل شود نعمت ناسپاس

اگر شکر کردی بر این ملک و مال

به مالی و ملکی رسی بی زوال

وگر جور در پادشایی کنی

پس از پادشایی گدایی کنی

حرام است بر پادشه خواب خوش

چو باشد ضعیف از قوی بارکش

میازار عامی به یک خردله

که سلطان شبان است و عامی گله

چو پرخاش بینند و بیداد از او

شبان نیست،گرگ است،فریاد از او

بدانجام رفت و بد اندیشه کرد

که با زیر دستان جفا،پیشه کرد

به سختی و سستی بر این بگذرد

بماند بر او سالها نام بد

نخواهی که نفرین کنند از پست

نکو باش تا بد نگوید کست

منبع:کلیات سعدی به تصحیح محمدعلی فروغی،چاپخانهٔ بروخیم،۱۳۲۰،تهران،باب اول،ص۳۸-۳۹

«بسیاری از مورخان ایرانی خواسته اند به هر وسیله ای که شده است،عرب ها را مسئول نابودی کتاب های ایرانی بدانند... با این همه باید با قاطعیّت گفت که داستان هرگز این گونه که به نمایش گذاشته می شود نبوده است.