در کتاب «سیر أعلام النبلاء، ج ٢، ص ۹۳» تألیف ذهبی، و در کتاب «تهذیب التهذیب، ج ٢، ص ٢٩١» تألیف ابن حجر عسقلانی، هنگام معرفی عباس رضي الله عنه آمده است «هنگامی که عباس از کنار عمر و یا عثمان عبور میکرد و آنها سواره بودند، پایین میآمدند تا وی از کنار آنها بگذرد، به خاطر احترام بسیاری که به عموی رسول الله صلی الله علیه وسلم داشتند».
ابن کثیر در تفسیر آیات سورهٔ شوری آورده است: عمر بن خطاب به عباس گفت: «به الله سوگند، روزی که مسلمان شدی، اسلام آوردن تو برایم دوست داشتنیتر از اسلام آوردن خطاب بود، اگر اسلام میآورد؛ زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم مسلمان شدن تو را بیش از مسلمان شدن خطاب دوست داشت».
این سخن را همچنین ابن سعد در الطبقات (۴/۲۲، ۳۰) آورده است.
محبت صحابه در فرهنگ و ادب فارسی؛ بازخوانی یک حقیقت مغفول
فرهنگ ایرانی، از دیرباز، آمیخته با حکمت، دینباوری و اخلاق بوده است؛ فرهنگی که ایمان را در پوشش ادب عرضه کرده و با بزرگداشت شخصیتهای دینی، بر ارکان معنوی جامعه استواری بخشیده است. در دل این سنت کهن، محبت و ارادت نسبت به صحابهٔ گرانقدر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم، نه برخاسته از تعصب، بلکه جلوهای از درک تاریخی، ایمان فرهنگی و عقلانیتِ اخلاقمحور ایرانیان است.
یکی از روشنترین شواهد بر این حقیقت، جایگاه رفیع یاران پیامبر اسلام در متون کلاسیک فارسی است. ادبیاتی که همواره در جستجوی حکمت، عدالت و نیکی بوده، چگونه میتوانسته از همراهان راستین پیامآور رحمت، چشم بپوشد؟
سعدی شیرازی، شاعر بلندآوازهٔ اخلاق و معرفت، در بوستان خویش با بیانی استوار، نهتنها پیامبر، بلکه یاران وفادار او را نیز میستاید؛ اشعاری که تنها نغمهٔ ادب نیستند، بلکه سندی گویایند بر باور تاریخی و فرهنگی ملت ایران:
چه نعت پسندیده گویم ترا؟
علیکالسلام ای نبیالورا
درود ملک بر روان تو باد
بر اصحاب و بر پیروان تو باد
و سپس، چهار تن از برجستهترین یاران رسول خدا را چنین توصیف میکند:
نخستین، ابوبکر، پیرِ مُرید
عمر، پنجه بر پیچ دیو مرید
خردمند، عثمان شبزندهدار
چهارم، علی شاه دلدلسوار
در این ابیات، سعدی نهفقط به نامها اشاره میکند، بلکه صفات ممتاز هر یک را نیز برجسته میسازد: ابوبکر، پیر طریقت و بزرگمشرب؛ عمر، قاطع و دشمنستیز؛ عثمان، شبزندهدار و اهل تأمل؛ و علی، دلیر و پیشوای میدان. این توصیفها، برگرفته از معرفتی است که سعدی با روح و جان، از تاریخ اسلام برگرفته؛ معرفتی که در کلام او، به زبانِ ادب و حکمت، جان گرفته است.
بر همین اساس، تلاش برای انکار یا بیارزش جلوه دادن این محبت عمیق، نوعی تغافل نسبت به حافظهٔ فرهنگی این ملت است. حافظهای که از فردوسی تا سنایی، از ناصرخسرو تا مولوی، با حرمت و ادب از صحابه یاد کرده و آنان را جزء جداییناپذیر از منظومهٔ معنویات این سرزمین دانستهاند.
و سعدی، با همان لحن صادق و نگاه حکیمانهاش هشدار میدهد:
بزرگش نخوانند اهل خرد
که نام بزرگان به خردی برد
این بیت، تنها توصیهای اخلاقی نیست، بلکه معیاری است برای ارزیابی سلامت فرهنگی و فکری یک جامعه. جامعهای که نتواند از بزرگان خود با حرمت یاد کند، در واقع از ریشههای خود بریده و در مسیر افول معنوی قرار گرفته است.
جمعبندی
محبت نسبت به صحابه، در فرهنگ ایرانی، صرفاً یک گرایش مذهبی نبوده، بلکه بخشی ژرف از نظام معنایی و ارزشی ماست؛ نظامی که بر بنیاد احترام، عقلانیت و اخلاق بنا شده است. بازخوانی این جایگاه، نه تکرار تاریخ، بلکه بازشناسی پیوند ناگسستنی دین و فرهنگ در بستر تجربهٔ ایرانی است؛ تجربهای که در آن، «ایمان» همواره با «فرهیختگی» همراه بوده است.
در روزگاری که گاه هیاهوی بیمحتوا، صدای خِرَد و وقار را میپوشاند، بازگشت به سخن متین و اندیشیدهٔ سعدی، نه صرفاً رجوعی ادبی، بلکه یادآور حقیقتی بنیادین است:
اینکه اخلاقمداری، ادب و نزاکت، بهخودیِخود، نشانهای روشن از سلامت عقیده و صداقت ایمان است؛ و در برابر آن، بیادبی و جریحهدار کردن احساسات مؤمنین، نه نشانهٔ آزادی، بلکه پردهای از تزلزل درونی و ناسازگاری ادعا و باور است.
سعدی، که نماد حکمت و متانت در سنت ماست، با زبانی سرشار از احترام، پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم و یاران گرامیاش را چنین میستاید:
درود ملک بر روان تو باد
بر اصحاب و بر پیروان تو باد
این کلام، نه تنها شعر، که تجلی دیدگاهیست عمیق، که میان ایمان، ادب و فرهنگ پیوندی ناگسستنی برقرار میسازد. سخنی که در برابر موج بینزاکتیها، چون چراغی فروزان، راه را از بیراهه بازمیشناساند.
منابع:
سعدی، بوستان، در نیایش خداوند، بخش ۲، فی نعت سید المرسلین علیه الصلوة و السلام
سعدی، گلستان، باب اول در سیرت پادشاهان، حکایت شمارهٔ ۴۱
امام حسن بصری روایت کرده است که امیرالمؤمنین عمر بن خطاب در دل شب از برادران خود یاد میکرد و میگفت:
«چقدر طولانیست این شب! و چون نماز صبح را ادا مینمود با شتاب به سوی ایشان میرفت و آنان را به آغوش میکشید.»
الإخوان لابن أبي الدنيا، ص ۱۳۴.
علی بن ابیطالب رضیاللهعنه در نخستین شب ماه رمضان بیرون رفت؛ چراغها در شهر روشن بودند و قرآن کریم در مساجد تلاوت میشد.
سپس فرمود:
"نَوَّرَ اللَّهُ لَكَ يَا عُمَرُ بْنَ الْخَطَّابِ فِي قَبْرِكَ، كَمَا نَوَّرْتَ مَسَاجِدَ اللَّهِ بِالْقُرْآن."
«خداوند قبر تو را نورانی کند ای عمر بن خطاب، همانگونه که مساجد خدا را با قرآن نورانی کردی.»
فضائل رمضان لابن أبی الدنیا، ص ۵۸.
کتاب حاضر که به نام «سیمای صادق فاروق اعظم» در دو نسخه ورد و پی دی اف و تالیف ماموستا عبدالله احمدیان رحمه الله در دسترس خوانندگان عزیز قرار می گیرد، کتابی است مستند به اسناد تاریخی و نمایانگر سیمای واقعی شخصیت فاروق اعظم عمر بن خطاب است، که آشنایی با این سیما، چه از حیث احوال فردی، و چه از حیث جنبه های اجتماعی بر همه مسلمانان لازم است.
اما از جنبه فردی به این علت که عمر بن خطاب (رضی الله عنه) از جمله افراد معدودی بوده، که در سالهای اول بعثت پیامبر صلی الله علیه وسلم و تحت تاثیر نزول آیه های قرآن، از یک فضای تاریک کفر و جهالت به یک فضای روشن ایمان و آگاهی پا نهاده است، و زیر تربیت مستقیم و مستمر پیامبرصلی الله علیه وسلم هر چه غیر از اسلام بوده، از آن دوری جسته، و هر چه از اسلام بشمار آمده، به آن پیوسته است (بنابراین، رفتار و کردار و اخلاق و معتقدات این صحابی بزرگوار و این دومین وزیر رسول الله، بی گمان یکی از نسخه های اصیل اسلام عصر پیامبرصلی الله علیه وسلم بشمار می آید، و بسیار بجا است که سرمشق خط اسلام گرائی، و بعنوان یک الگو و نمونه اسلام راستین مورد توجه تمام مسلمانان قررا گیرد.
و اما از جنبه اجتماعی به این علت که این صحابی بزرگوار، در دوران امارتش، و در جهت گسترش بعدهای نظامی و فرهنگی و اداری و تعمیم داوری دین اسلام، به اقدامات محیر العقولی مبادرت ورزیده است که تحقیق و بررسی ضوابط و عوامل این موفقیتها، وظیفه همه مسلمانانی است که باقتضای آیه های صریح قرآن به جهان شمولی دین اسلام) اعتقاد راسخ دارند و همواره آرزوی تحقق آن را در دل خود می پرورانند.
▪ نسخه پی دی اف:
حجم: ۴۵.۸ مگابایت
▪ نسخه ورد:
حجم: ۲۳.۸ مگابایت
عمر بن خطاب رضیاللهعنه میگفت:
"إِنَّ النَّاسَ لَمْ يَزَالُوا مُسْتَقِيمِينَ مَا اسْتَقَامَتْ لَهُمْ أَئِمَّتُهُمْ وَهُدَاتُهُمْ."
«مردم تا زمانی بر مسیرِ درست میمانند، که پیشوایان و راهنمایانشان بر درستی پایدار باشند.»
---
ابن سعد، الطبقات الکبرى، ج ۳، ص ۲۲۲.
امام عُمَر رَضیَ اللهُ عَنهُ:
"إِيَّاكُمْ وَالدَّيْنَ فَإِنَّ أَوَّلَهُ هَمٌّ وَآخِرَهُ حَرْبٌ."
«از قرض و وام بپرهیزید، که آغازش غصّه و پایانش دعواست!»
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
الموطأ، امام مالک، ج ۲، ص ۷۷۰.
«وقتی به خارج شهر مدینه (نه برای تفریح!) برای نظارت بر کارها میرفت گاهی بر الاغی سوار میشد که پالانش از حشیش و افسارش ریسمان ضخیم و خشن و سیاه بود، و گاهی با پای پیاده تک و تنها میرفت و در حال برگشتن وقتی احساس خستگی میکرد به یکی از عابرین که بر الاغی سوار بود، میگفت: «برادر مرا با خودت سوار کن» و با آن مرد عابر سوار شده و به همین شکل وارد شهر مدینه میگردید و مردم با همان عنوان امیرالمؤمنین (رضي الله عنه) به او خوشآمد میگفتند.
امیرالمؤمنین (رضي الله عنه) خوابگاه و آسایشگاه ویژهای نداشت، و وقتی از منزل بیرون میآمد و بر اثر نظارت و کار کردن زیاد، احساس خستگی میکرد چه در شهر و چه در خارج شهر، تازیانهاش را زیر سرش مینهاد و لحظاتی به خواب میرفت هم چنان که سفیر قیصر روم در حومه شهر و هرمزان سپهسالار اسیر ایرانی در گوشه مسجد او را به این حالت دیدند و هر دو از سادگی و بیآلایشی ظاهر او و از عظمت مقام او که چه رعب و هراسی در قلب شاهنشاه ایران و امپراتور روم ایجاد کرده است در تعجب و شگفتی فرو رفتند.»
سیمای صادق فاروق اعظم، ص ۷۴۲-۷۴۳ |ماموستا عبدالله احمدیان رحمهالله
فاروق (رضی الله عنه) نسبت به فرزندانش اعم از دختر و پسر مهر و عطوفت زیادی داشت. نخستین فرزند او پنج سال قبل از بعثت به دنیا آمد و نام او حفصه بود و فاروق (رضی الله عنه) به خاطر ابراز عطوفت با این نخستین فرزند، کنیه خود را (ابو حفص) و خود را پدر حفصه خواند.
بعد از اسلام و در زمان خلافت خود، برخلاف عادت اشراف عرب، پسر کوچکش را در آغوش میگرفت و چند مرتبه او را میبوسید. در اثنای نوشتن ابلاغ فرمانداری برای شخصی، چون آن شخص از رفتار فاروق (رضی الله عنه) تعجب کرد و گفت: «من هرگز فرزندان خود را نبوسیدهام»، فاروق (رضی الله عنه) عصبانی شد و دستور داد ابلاغ فرمانداری او را پاره کنند.
سپس به حاضرین گفت: «کسی که نسبت به فرزندان خود مهر و عطوفت نداشته باشد چگونه نسبت به فرزندان مردم اهل ترحم خواهد بود؟ و کسی که نسبت به مردم اهل ترحم و محبت نباشد شایسته مقام فرمانداری نیست».
سیمای صادق فاروق اعظم، ص۷۵۴-۷۵۵ |ماموستا عبدالله احمدیان رحمهالله
پینوشت:
ممکن است این ماجرا در نگاه نخست ــ بهویژه برای کسانی که نسبت به جامعه نوعی خوشبینی افراطی دارند ــ صرفاً شعاری یا سادهانگارانه به نظر برسد. اما حقیقت آن است که یک ارزش اخلاقی، زمانی شأن و جایگاه واقعی خود را مییابد که دریابیم در همین زمانه ما، و چهبسا حتی بدتر از روزگار پیش از اسلام، افراد بسیاری وجود دارند که نه تنها از این ارزشهای انسانی و اخلاقی بیبهرهاند، بلکه آشکارا در برابر آنها موضع مخالفت میگیرند.
اگر به پیرامون خود نگاه کنیم، با طیفهایی از رفتارها مواجه میشویم که احتمالاً شما دوستان نیز شاهدشان بودهاید؛ رفتارهایی که برخلاف ادعاهای رایج، هیچ پیوندی با فرهنگهای قومی یا سنتهای بومی ندارند. نمونه روشن آن کسانیاند که در آغوش گرفتن کودک به دست پدر را عیبی بزرگ و خدشهای بر «مردانگی» میپندارند! یا آنانی که در کوچه و خیابان، عامدانه با فاصلهای آشکار از همسران و مادر فرزندان خویش حرکت میکنند، تا مبادا دیگران گمان برند که شأن و «اقتدار مردانه»شان آسیب دیده است.
این همان شاخصِ تعیینکنندهای است که مرز میان بزرگی و حقارت انسان را آشکار میسازد و به ما یادآور میشود: مردمان بزرگ (همچون سیدنا عمر رضی الله عنه و مطابق با ماجرایی که قبلاً بیان شد)، همواره از زیستی بزرگوارانه بهرهمند بودهاند و از هرگونه رفتار حقیرانه پرهیز داشتهاند.
در این میان، تذکر یک نکته ضروری است. بر اساس تجربه اندک من، بسیاری از کسانی که امروز خود را مسلمانزاده میدانند و با تکیه بر همین انتساب میکوشند برای اسلامستیزیهای در حال حاضر خود توجیهی بتراشند، در حقیقت محصول همان خانوادههاییاند که رفتارهایشان نه تنها با اسلام بیگانه است، بلکه حتی ریشهای در فرهنگهای قومی و اجتماعی نیز ندارد. به بیان دیگر، اینان میراثدار همان پدران و مادرانیاند که با رفتارهای ناروا و حقیر خویش، الگویی نادرست به فرزندانشان انتقال دادهاند، و ثمره چنین میراثی چیزی جز کژاندیشی و ستیز با حقیقت نخواهد بود.
ابنکثیر رحمهالله در تاریخش نقل میکند:
سائب بن اقرع نزد عمر رضیالله عنه آمد تا بشارت پیروزیهای نبرد نهاوند را به او برساند.
عمر رضیالله عنه از او درباره کشتههای مسلمانان پرسید. سائب در پاسخ، نام بزرگان و برجستگان را برشمرد و گفت:
"فُلَانٌ وَفُلَانٌ وَفُلَانٌ، لِأَعْيَانِ النَّاسِ وَأَشْرَافِهِمْ."
«فلانی و فلانی و فلانی… از بزرگان، اشراف و افراد سرشناس.»
سپس افزود:
"وَآخَرُونَ مِنْ أَفْنَادِ النَّاسِ مِمَّنْ لَا يَعْرِفُهُمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ."
«و گروهی دیگر از مردم عادی، کسانی که امیرالمؤمنین آنان را نمیشناسد.»
همین جمله کافی بود تا اشک از چشمان خلیفه سرازیر شود. سپس فرمود:
"وَمَا ضَرَّهُمْ أَنْ لَا يَعْرِفَهُمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ! لَكِنَّ اللَّهَ يَعْرِفُهُمْ وَقَدْ أَكْرَمَهُمْ بِالشَّهَادَةِ، وَمَا يَصْنَعُونَ بِمَعْرِفَةِ عُمَرَ؟"
«چه زیانی به آنان میرسد اگر امیرالمؤمنین آنان را نشناسد؟! خداوند آنان را میشناسد و با شهادتشان گرامیشان داشته است. آنان را با شناخت عمر چه کار؟!»
البدایة والنهایة، ج ۱۰، ص ۱۲۴.
| منقول است.
خلق پیغمبر کجا تا از بزرگان عرب
جور و رنج ناسزایان از پی یزدان کشد
صادقی باید که چون بوبکر در صدق و صواب
زخم مار و بیم دشمن از بن دندان کشد
یا نه چون عُمَر که در اسلام بعد از مصطفا
از عرب لشکر ز جیحون سوی ترکستان کشد
پارسایی کو که در محراب و مصحف بی گناه
تا ز غوغا سوزش شمشیر چون عثمان کشد
حیدر کرار کو کاندر مصاف از بهر دین
در صف صفین ستم از لشکر مروان کشد
سنایی غزنوی
دریافت
دریافت فایل